Wyliczenie funduszu sołeckiego przypadającego na sołectwo polega na podstawieniu odpowiednich danych do wzoru:

gdzie L_m oznacza liczbę mieszkańców sołectwa według stanu na 30 czerwca roku w którym podaje się informację o wysokości funduszu, określoną na podstawie prowadzonego w gminie rejestru mieszkańców, o którym mowa w ustawie o ewidencji ludności. Zgodnie z tą ustawą rejestr mieszkańców prowadzony przez wójta obejmuje tak zameldowania na pobyt stały jak i czasowy.

Sytuację w bieżącym roku komplikuje fakt, że wiele gmin dokonało już obliczeń posługując się obowiązującym załącznikiem do rozporządzenia Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji (MAiC) w sprawie wzorów informacji przekazywanych przez wójta i wojewodę, trybu zwrotu części wydatków gmin wykonanych w ramach funduszu sołeckiego oraz wzoru wniosku o ten zwrot, który wskazuje, że do wyliczenia wysokości środków przypadających na dane sołectwo należy brać pod uwagę tylko stałych mieszkańców sołectwa.

9 lipca 2015 r. MAiC rozesłał informację traktującą o tym problemie do wojewodów, jednak według naszych informacji nie zmieniło to faktu, że gminy dokonują obliczeń uwzględniając liczbę mieszkańców zameldowanych na pobyt stały, nie zaś na pobyt stały i czasowy. Rozporządzenie MAiC nie zostało jeszcze skorygowane, a według stanu na 21 lipca br. projekt nie znajduje się w wykazie projektów aktów prawnych Ministerstwa. Jak sprawdziliśmy, pismo nie zostało udostępnione na stronach Urzędów Wojewódzkich. Zwracamy uwagę, że już w 2012 roku nastąpiła sytuacja, w której konieczne było korygowanie wysokości funduszu sołeckiego (GUS nie dostarczył danych o liczbie mieszkańców gmin), co spowodowało chaos w podawaniu wysokości funduszu przypadającego sołectwom.

Co należy uczynić, jeśli wysokość funduszu sołeckiego została obliczona w oparciu o liczbę mieszkańców uwzględniającą wyłącznie mieszkańców zameldowanych na pobyt stały? W naszej ocenie należy skorygować informacje o wysokości funduszu i poinformować o tym sołtysów.

Pismo MAiC z 9 lipca 2015 r. (znak DAP.WSUST.701.26.2015) można pobrać niżej.

Pismo Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji dot. obliczania wysokości funduszu sołeckiego

Uchwały o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego podjęte po 20 lutego 2014 r. na podstawie nowej Ustawy o funduszu sołeckim są bezterminowe.

Rada Gminy Leoncin 18 lutego 2015 r. podjęła uchwałę o wyrażeniu zgody na wyodrębnienie funduszu sołeckiego w budżecie gminy na 2016 rok. Uchwała dostępna jest po kliknięciu poniższego obrazka oraz TUTAJ.

Regionalna Izba Obrachunkowa w Warszawie zakwestionowała ww. uchwałę, stwierdzając że narusza art. 2 ust. 3 Ustawy o funduszu sołeckim, traktujący że

Uchwała o wyrażeniu zgody na wyodrębnienie funduszu ma zastosowanie do kolejnych lat budżetowych następujących po roku, w którym została podjęta.

Jak zauważyło Kolegium RIO,

[…] cytowany przepis wprowadził zatem zasadę, iż raz wyrażona zgoda na wyodrębnienie funduszu obowiązuje bezterminowo tj. do czasu podjęcia przez radę gminy uchwały cofającej zgodę na wyodrębnienie funduszu sołeckiego, która zgodnie z art. 2 ust. 4 ustawy o funduszu sołeckim obowiązuje jedynie w kolejnym roku budżetowym. 

Mając powyższe na uwadze, Rada  Gminy  podejmując uchwałę o wyrażeniu zgody  na wyodrębnienie środków stanowiących fundusz sołecki, nie może ograniczyć decyzji o ich wyodrębnieniu tylko do roku 2016, gdyż istotnie narusza  tym cyt.  przepis art. 2  ust. 3 ustawy o funduszu sołeckim, zgodnie z którym decyzja Rady o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego, podjęta w roku poprzedzającym rok, na który wyodrębnia się fundusz, jest ważna w każdym roku budżetowym (bez ograniczenia) następującym po roku, w którym została podjęta.

Kolegium Izby uznało, iż Rada Gminy Leoncin dokonała nieuprawnionej modyfikacji zakresu czasowego obowiązywania wyodrębnienia funduszu sołeckiego […]

Uchwała RIO w Warszawie z 24 marca 2015 r, dostępna jest po kliknięciu poniższego obrazka oraz TUTAJ.

W efekcie Rada Gminy Leoncin 25 marca 2015 r. podjęła uchwałę o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego w sposób właściwy, tj. nie określając ram czasowych jej obowiązywania. Uchwała Rady Gminy Leoncin z 25 marca 2015 r. dostępna jest TUTAJ.

Jak skomentował Wojciech Tarnowski, prezes RIO w Warszawie dla „Rzeczpospolitej” (artykuł z 14 kwietnia 2015 r. dostępny TUTAJ) obowiązująca ustawa o funduszu sołeckim wprowadziła zatem zasadę, że raz wyrażona zgoda na wyodrębnienie funduszu sołeckiego obowiązuje bezterminowo […] A konkretnie: do czasu podjęcia przez radę gminy uchwały cofającej zgodę na wyodrębnienie funduszu sołeckiego. Taka uchwała z kolei obowiązuje tylko przez jeden rok budżetowy – dodaje.

Po blisko dziewięciomiesięcznym okresie wymiany korespondencji, zaangażowaniu Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych, skardze do Prezesa Rady Ministrów,  20 stycznia 2015 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi poinformował nas, że istnieje możliwość wypłaty środków z PROW 2007-2013, gdzie wkład własny finansowany był z funduszu sołeckiego. Jest to krok w dobrą stronę, jednak niestety warunki otrzymania środków z PROW 2007-2013 zostały tak sformułowane, że przeczą zasadom konstrukcji budżetu, zaś stanowisko MRiRW jest wewnętrznie sprzeczne i w efekcie, w praktyce… nie pozwala skorzystać ze środków PROW.

Pismo MRiRW z dnia 20 stycznia 2015 r. (znak ROWwl-ss-051-7/14 (175)) dostępne jest po kliknięciu fragmentu niżej oraz TUTAJ.

Pismo MRiRW z dnia 7 stycznia 2015 r. (znak ROWwl-ss-504-65/14(22)) dostępne jest po kliknięciu fragmentu niżej oraz TUTAJ.

Poza sformułowaniem istnieje możliwość wypłaty środków z PROW 2007-2013 trudno uznać stanowisko MRiRW za korzystne dla mieszkańców, a można je wręcz uznać za sprzeczne z prawem. Ministerstwo próbuje bowiem przedstawić interpretację, zgodnie z którą, aby gmina otrzymała dofinansowanie z PROW 2007-2013, musi dokonać zwrotu dotacji otrzymanej jako zwrot z budżetu państwa części wydatków poniesionych z funduszu sołeckiego i dodatkowo obiecać, że środki funduszu sołeckiego nie będą przeznaczane w przyszłości na przedsięwzięcie, jakie współfinansowane było w ramach projektu PROW z funduszu sołeckiego:

Należy potwierdzić, że taki zwrot [w praktyce: zwrot zwrotu z budżetu państwa] został faktycznie dokonany oraz zapewnić podmiot wdrażający [samorząd województwa, w praktyce  odpowiedni departament w Urzędzie Marszałkowskim] o nieubieganiu się o środku z funduszu sołeckiego w związku z realizacją tego projektu w przyszłości.

Jest to interpretacja, która zakłada że fundusz sołecki nie stanowi części budżetu gminy. Wskazuje również na brak znajomości Ustawy o funduszu sołeckim. Wydatki z funduszu sołeckiego nie są wydatkami celowymi, nie są powiązane z żadnym konkretnym źródłem dochodów gminy. Tymczasem zdaniem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwrot z budżetu państwa stanowi formę dotacji celowej. Tak nie jest, na co Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwracała już uwagę m.in. Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych.

Błędne stanowisko MRiRW wynika przypuszczalnie z kierowania się logiką projektową, w której konkretne dochody wiąże się z wydatkami w formie funduszy celowych. Tymczasem w przypadku funduszu sołeckiego, będącego częścią budżetu gminy, obowiązuje zasada niefunduszowania, czyli jedności materialnej budżetu. Zasada ta dotyczy sytuacji, w której budżet zorganizowany jest na zasadzie jednej puli środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków. Przysługujący gminie zwrot z budżetu państwa części wydatków poniesionych z funduszu sołeckiego nie stanowi dotacji celowej.

Fundusz sołecki , co należy kolejny raz powtórzyć, finansowany jest z dochodów własnych gminy, subwencji ogólnej czego nie przyjmuje do wiadomości MRiRW, dla którego sformułowanie „fundusz” wiąże się wyłącznie z konkretnym, projektowym sposobem finansowania przedsięwzięć. Fundusz sołecki jest częścią budżetu gminy, to o czym wiedzą mieszkańcy sołectw, nie znalazło odzwierciedlenia w pismach Ministerstwa. Fundusz sołecki nie stanowi w budżecie gminy odrębnego źródła finansowania przedsięwzięć. Niestety, mimo uwag Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych, Ministerstwo nadal kieruje się błędnymi interpretacjami, de facto uniemożliwiając samorządom uzyskanie środków PROW w związku z funduszem sołeckim.

Będziemy dochodzić przyczyn sprzecznej z prawem intepretacji MRiRW dążąc do zmiany stanowiska MRiRW, również w kontekście wykorzystania funduszu sołeckiego jako wkładu własnego w projektach PROW w kolejnych latach, a także mając na uwadze formułowanie stanowisk przez MRiRW zrozumiałym językiem.

W 2015 roku wnioski o zwrot części wydatków poniesionych przez gminę z funduszu sołeckiego wójtowie będą  mogli składać do wojewodów wyłącznie elektronicznie. Po sprawdzeniu wniosku wójta (burmistrza, prezydenta) i stwierdzeniu nieprawidłowości, wojewoda będzie wzywał do usunięcia braków lub błędów w terminie 7 dni.

1 stycznia 2015 roku wchodzi w życie §4 rozporządzenia Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie wzorów informacji przekazywanych przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i wojewodę, trybu zwrotu części wydatków gmin wykonanych w ramach funduszu sołeckiego oraz wzoru wniosku o ten zwrot.

Pełen tekst rozporządzenia dostępny jest w Dzienniku Ustaw z 2014 r. poz. 916 w załączniku, po kliknięciu poniższego obrazka oraz TUTAJ.

Treść § 4. ww. rozporządzenia znajduje się niżej.

§ 4. 1. Zwrot części wydatków następuje na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta) przesłany w postaci elektronicznej.

2. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) przesyła wniosek właściwemu wojewodzie w terminie do dnia 31 maja roku następującego po roku, w którym dokonano wydatków.

3. We wniosku wójt (burmistrz, prezydent miasta) wykazuje wykonane wydatki według stanu na dzień 31 grudnia roku, za który jest przesyłany wniosek.

4. Właściwy wojewoda sprawdza prawidłowość wniosku pod względem rachunkowym oraz formalnym.

5. W przypadku stwierdzenia we wniosku braków lub błędów właściwy wojewoda wzywa wójta (burmistrza, prezydenta miasta) do ich usunięcia w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania. Wezwanie jest przesyłane w postaci papierowej lub elektronicznej. W przypadku nieusunięcia braków lub błędów w tym terminie wniosek pozostawia się bez rozpatrzenia.

6. Zwrot wydatków następuje na rachunek budżetu gminy w terminie do dnia 31 sierpnia roku następującego po roku, w którym dokonano wydatków.

7. Wzór wniosku, o którym mowa w § 1 pkt 4, jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

POBIERZ PLIK: Dziennik Ustaw 2014 poz. 916

Brak wyjaśnień Ministerstwa w sprawie funduszu sołeckiego jako wkładu do PROW

W lipcu bieżącego roku podjęliśmy kwestię niekorzystnej dla mieszkańców opinii wydanej przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW), nie zezwalającej na wykorzystanie środków funduszu sołeckiego jako wkładu własnego w projekty PROW. Podaliśmy przykłady opnii ówczesnego Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych (KRRIO) oraz samego MRiRW przemawiające na korzyść przeznaczania funduszu sołeckiego jako wkładu do projektów PROW. Wobec powyższych rozbieżności zwróciliśmy się do Prezesa Rady Ministrów o ujednolicenie stanowiska administracji rządowej w ww. zakresie. Przedstawiliśmy również opinię eksperta.

Szczegółowe informacje o naszych dotychczasowych działaniach dostępne są TUTAJ i TUTAJ.

11 sierpnia Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi poinformował nas, iż wyznacza 14 września jako nowy termin załatwienia sprawy, w związku z zasięgnięciem opinii KRRIO. Pismo MRiRW z 11 sierpnia 2014 r. (znak ROWwl-ss-051-7/14(2962) dostępne jest TUTAJ.

W związku z brakiem działań Ministra i zbliżającym się ostatecznym terminem składania wniosków o fundusz sołecki, 25 sierpnia 2014 r. skierowaliśmy skargę do Prezesa Rady Ministrów na działania Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ze skargą można zapoznać się TUTAJ.

26 września 2014 r. odbyło się oosiedzenie KRRIO dotyczące omawianego problemu. Prezes KRRIO poinformowała nas telefonicznie, że KRRIO nie widzi przeciwwskazań w przeznaczaniu funduszu sołeckiego jak wkładu własnego w projektach PROW. Jak dodała finalny głos w tej sprawie należy jednak do MRiRW. Według stanu na 7 października 2014 r., MRiRW nie zmieniło swojego stanowiska.

W wyjaśnianie sprawy zaangażowane są takie instytucje jak: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych. Uzupełniając powyższe informacje warto zauwazyć, że:

Interpelację w powyższej sprawie podjęła grupa posłów. Interpelacja z 27 lipca 2014 roku (ogłoszona 28 sierpnia 2014 r.) nr. 27923 dostępna jest TUTAJ. Odpowiedź na interpelację, jakiej udzielił Minister RiRW, dostępna jest TUTAJ.

Inicjatorem zmiany stanowiska MRiRW na niekorzystne dla mieszkańców w kwestii przeznaczania funduszu sołeckiego jako wkładu do projektów PROW był Samorząd Województwa Opolskiego, kierujący 7 listopada 2013 r. do MRiRW pismo o sygn. UM08-6930-UM0840166/13 dostępne TUTAJ.

Czekamy na ustosunkowanie się Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi do pozytywnej opinii KRRIO odnośnie możliwości wykorzystania funduszu sołeckiego w projektach PROW i w zależności od stanowiska MRiRW podejmiemy dalsze kroki.

Fundusz sołecki w działaniach Rzeczników Dyscypliny Finansów Publicznych

Zbadaliśmy czy i jakie postępowania w zakresie nieprawidłowości w realizacji Ustawy o funduszu sołeckim prowadzili od 2012 roku Rzecznicy Dyscypliny Finansów Publicznych. Rzecznicy i ich zastępcy są organami właściwymi m.in. do prowadzenia postępowania wyjaśniającego w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Rzecznicy przy RIO w Rzeszowie oraz Poznaniu poinformowali nas o prowadzonych postępowaniach, które omawiamy niżej. Pozostali Rzecznicy Dyscypliny Finansów Publicznych stwierdzili, iż w latach 2012-2014 do ich urzędów nie wpłynęły żadne zawiadomienie, które dotyczyłyby stosowania Ustawy o funduszu sołeckim jak również Rzecznicy nie prowadzili postępowań o naruszenie dyscypliny finansów publicznych związanych ze stosowaniem Ustawy o funduszu sołeckim w sprawach rozpatrywanych przez Regionalne Komisje Orzekające.

W gminie Kołaczkowo z funduszu sołeckiego zostały zrealizowane wydatki z naruszeniem przepisów, co skutkowało wnioskiem o ukaranie wójta gminy za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Z funduszu sołeckiego zostały sfinansowane niedozwolone wydatki w tym m.in.: zakupiono ornat dla kapelana OSP, sfinansowano przejazd strażaków w pielgrzymce do Częstochowy oraz zapewniono poczęstunek na Gminny Dzień Strażaka. Zwracamy uwagę, że powyższe wydatki nie tylko nie mogą być finansowane z funduszu sołeckiego ale w ogóle z budżetu gminy.

Akta sprawy (zawiadomienie o sygn. WK-0960/3/2012 z 24 stycznia 2012 r. oraz postanowienie o sygn. RD-29/12  z 24 maja 2014 r.) dostępne są TUTAJ.

W przypadku gminy Kamieniec, gdzie w miejsce przedsięwzięcia o nazwie „Remont chodnika w kierunku Cykowa” zostało zrealizowane przedsięwzięcie „Wyposażenie sali wiejskiej i zagospodarowanie terenu wokół świetlicy”, po uwzględnieniu okoliczności sprawy, Rzecznik wydał postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. W wyniku kontroli RIO w Poznaniu zobowiązała wójta m.in. do dokonania zwrotu do budżetu państwa dotacji za 2010 r. otrzymanej w nadmiernej wysokości.

Akta sprawy (zawiadomienie o sygn. WK-0960/3/2013 z 1 marca 2013 r. oraz postanowienie o sygn. RD-30/13  z 1 lipca 2013 r.) dostępne są TUTAJ.

W przypadku gm. Boguchwała w województwie podkarpackim Rzecznik wydał postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania (powodem wszczęcia postępowania było niedokonanie w terminie przez wójta gminy, zwrotu nienależnie pobranej z budżetu państwa dotacji za część wydatków wykonanych z funduszu sołeckiego; w gminie błędnie wyliczono wysokość funduszu sołeckiego, zawyżając go, co stanowiło źródło problemu).

Akta sprawy (zawiadomienie o sygn. WK-614-35/1/2012 z 9 stycznia 2013 r. oraz postanowienie o sygn. RD-431/83/2012 z 14 stycznia 2013 r.) dostępne są TUTAJ.

Miejsce zwoływania zebrania wiejskiego

Przedstawiamy wyjaśnienia dr Kazimierza Bandarzewskiego dotyczące wątpliwości towarzyszących określaniu miejsca zebrania wiejskiego. Zachęcamy do przyjrzenia się tekstowi statutu własnego sołectwa i do zwrócenia uwagi czy nie wymaga on zmian, aktualizacji czy wręcz przygotowania nowego dokumentu odpowiadającego potrzebom mieszkańców. Wybory do organów jednostek pomocniczych samorządu terytorialnego mogą stanowić okazję do podjęcia dyskusji o statutach sołectw w gminie.

Czy sołtys ma pełną dowolność określania miejsca zebrania wiejskiego (np. u siebie w domu), jeżeli ta kwestia nie jest uregulowana statutowo a w sołectwie istnieje budynek należący do gminy (np. szkoła, świetlica, urząd gminy)?

Postawione w pytaniu zagadnienia należą do materii statutowych i to jedynie statutów sołectw.

Tryb zwoływania posiedzeń zebrania wiejskiego, w tym także miejsce jego zwoływania powinien być uregulowany w statucie każdego sołectwa. Zgodnie z art. 35 ust. 1 i ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r., poz. 594 z późn. zm.), wyłączną materią statutu sołectwa jest określenie organizacji organu uchwałodawczego sołectwa, a więc także i trybu zwoływania zebrania wiejskiego. Tym samym to statut sołectwa winien precyzyjnie określać, komu przysługuje inicjatywa zwołania zebrania wiejskiego i w jakich terminach zwołuje się to zebranie. Analogicznie uregulowanie miejsca zwoływania zebrania wiejskiego powinno znaleźć się w statucie sołectwa.

W sytuacji, w której statut sołectwa nie precyzuje, kto ma prawo zwoływać zebranie wiejskie, można przyjąć, że prawo to przysługuje osobie będącej przewodniczącym zebrania wiejskiego. Najczęściej takim przewodniczącym jest sołtys, ale mogą być odmienne rozwiązania pozwalające na odrębne wybieranie osoby pełniącej funkcje przewodniczącego zebrania wiejskiego i odrębnie wybieranie sołtysa jako pełniącego tylko funkcję organu wykonawczego sołectwa.

Statut sołectwa bezwzględnie powinien wskazać na osobę pełniącą funkcję przewodniczącego zebrania wiejskiego. Bez takiej regulacji statut sołectwa obarczony jest istotną wadą, w istocie uniemożliwiającą funkcjonowanie zebrania wiejskiego. Należy przy tym zaznaczyć, że wójt tylko wówczas będzie miał prawo do skutecznego zwołania wiejskiego, jeżeli statut sołectwa pozwala organowi wykonawczemu gminy na takie zwoływanie. Wójt nie posiada bowiem żadnych własnych kompetencji do zwoływania zebrania wiejskiego.

Wprawdzie wadliwym byłaby taka treść statutu sołectwa, która nie określałaby także miejsca odbywania obrad przez zebranie wiejskie, ale taka wada nie powinna być traktowana jako istotne uchybienie, ale bardziej jako wada nieistotna, a tym samym nie powodująca nieważności statutu. Jeżeli statut sołectwa nie określa miejsca obrad zebrania wiejskiego, to wówczas należy przyjąć, że osoba uprawniona do zwołania zebrania wiejskiego musi wskazać miejsce obrad, przy czym może je określić dowolnie. Tym samym może zaistnieć i taka sytuacja, w której zwołanie zebrania wiejskiego nastąpi np. w mieszkaniu sołtysa, a nie w budynkach komunalnych (np. w budynku szkoły podstawowej lub świetlicy czy wiejskiego domu kultury).

Tym niemniej osoba zwołująca zebranie wiejskie musi liczyć się z tym, że jeżeli prowadzenie obrad w pomieszczeniu innym niż komunalne pociągnęłoby za sobą jakieś koszty, to koszty te będzie ponosiła tylko ta osoba, bez możliwości „przerzucenia” ich na  zebranie wiejskie. Wyjątkiem mogłaby być sytuacja, w której w budżecie gminy zarezerwowano by środki finansowe na pokrywanie takich wydatków, ale byłoby bardzo wątpliwe rozwiązanie, ponieważ takie wydatki zasadniczo będą traktowane jako nie uzasadnione.

Należy mieć także na uwadze treść ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2014 r., poz. 782). Zgodnie z art. 18 ust. 1, 3 i 4 w związku z art. 20 ustawy o dostępie do informacji publicznej zwołując zebranie wiejskie należy zapewnić jawność jego obradom i dostępność nie tylko dla członków zebrania wiejskiego, ale także i innych osób. Wprawdzie obowiązek ten expressis verbis dotyczy kolegialnych organów jednostek pomocniczych pochodzących z wyborów powszechnych, tym niemniej należałoby go stosować także do obrad zebrania wiejskiego. Oznacza to obowiązek zapewnienia odpowiednich lokalowych lub technicznych środków umożliwiających wykonywanie prawa polegającego na dostępie do posiedzeń zebrania wiejskiego.

Oznacza to, że zwoływanie zebrania wiejskiego, którego ilość członków powinna być osobie zwołującej zasadniczo znana (będą to pełnoletni mieszkańcy sołectwa) w miejscu (lokalu), który swoją pojemnością na pewno nie pomieści wszystkich członków takiego zebrania, może być potraktowane jako działanie zmierzające do celowego ograniczenia pracy zebrania wiejskiego i tak podjęte uchwały przez zebranie wiejskie mogą zostać uchylone przez organ nadzoru.

Czy zwołując zebranie wiejskie należy skorzystać z istniejącej infrastruktury gminy, czy też można zwołać zebranie w dowolnym miejscu na terenie sołectwa (a wręcz poza nim, jeżeli zwołuje je wójt)?

 
Jak już zostało to wyjaśnione, określenie miejsca, w którym powinno się zwołać zebranie wiejskie należy do materii statutowej sołectwa, a przynajmniej w statucie sołectwa powinny znaleźć się zapisy pozwalające na ustalenie takiego miejsca. Jeżeli jednak statut sołectwa nie reguluje tej kwestii, osoba zwołująca zebranie wiejskie może sama wskazać takie miejsce.

Chociaż przepisy statutu sołectwa stanowią akt prawa miejscowego obowiązujący na terenie sołectwa, to jednak należałoby przyjąć formalną dopuszczalność zwoływania zebrań wiejskich także poza granicami danego sołectwa. Jednak gdyby celem zwołania takiego zebrania była chęć utrudnienia lub uniemożliwienia przybycia na zebranie wiejskie mieszkańcom danego sołectwa, należałoby przyjąć, że wypaczałoby to ideę samorządności lokalnej i tak podjęte uchwały powinny być uchylone przez organ nadzoru. Takimi organami nadzoru są organy danej gminy: rada gminy lub wójt bądź oba te organy.

POBIERZ PLIK: Miejsce zwoływania zebrania wiejskiego_Opinia prawna

Przyjęcie Ustawy z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim otworzyło możliwość wspólnej realizacji przedsięwzięć przez sołectwa. W kontekście przyjmowania wniosków o fundusz sołecki warto przypomnieć kwestie celowości przedsięwzięć uchwalanych przez mieszkańców. Przedstawiamy dwie opinie związane z przykładem, gdzie od strony formalnej wąptliwości budzi sama kwestia „przedsięwzięcia”. Przedstawiamy również warunki związane z właściwą procedurą uchwalania wniosku na zebraniach wiejskich oraz oceną formalnej poprawności wniosku, dokonywaną przez wójta/burmistrza/prezydenta.

Opis problemu:

W gminie powstał pomysł sfinansowania zakupu koparki środkami funduszu sołeckiego. Na jej zakup prawdopodobnie przeznaczony zostanie fundusz sołecki wszystkich sołectw, ponieważ sołectwa będą łączyć fundusz – każde zdecyduje o „dofinansowaniu przedsięwzięcia zakupu koparki”. W ten sposób kilkanaście sołectw zrealizuje przedsięwzięcie a gmina dostanie z niego zwrot z budżetu państwa (koparka będzie tańsza o 50%).

• Czy takie przedsięwzięcie można wykonać z funduszu sołeckiego? Czy jest to zgodne z Ustawą?

• Czy jest jakaś granica łączenia funduszu?

Opinia Wojciecha Lachiewicza:

Sam pomysł uzyskania przez gminę z budżetu państwa refinansowania kosztów zakupu koparki, nie może być traktowany, jako „wspólne przedsięwzięcie sołectw” tej gminy – w rozumieniu z art. 6 ustawy z 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim (Dz.U. poz. 301 – dalej: ufs). Do wspólnych przedsięwzięć sołectw, w ramach funduszu sołeckiego, stosują się przepisy art. 2 ust. 6 i 7 oraz art. 5 ust. 3 ufs. Powołane przepisy wytyczają granicę posługiwania się instytucją „łączenia środków”.

Jednakże zakres informacji zawartych w pytaniu uniemożliwia rozstrzygnięcie kwestii podstawowej z punktu widzenia art. 2 ust. 6 ufs: czy poprzez zakup koparki sołectwa będą w ogóle realizować jakieś (jakie?) „przedsięwzięcie” oraz ustalenie tego, jakie potrzeby mieszkańców sołectw zostałyby w ten sposób zaspokojone.

Szczegółowe uzasadnienie:

Przepis art. 3 ufs określa wysokość środków przypadających każdemu sołectwu na zaplanowanie w budżecie gminy przedsięwzięcia w ramach tak rozumianego funduszu sołeckiego. Według art. 2 ust. 6 i 7 ufs: „Środki funduszu przeznacza się na realizację przedsięwzięć, które zgłoszone we wniosku, o którym mowa w art. 5, są zadaniami własnymi gminy, służą poprawie warunków życia mieszkańców i są zgodne ze strategią rozwoju gminy.

Ponadto środki funduszu mogą być przeznaczone na pokrycie wydatków na działania zmierzające do usunięcia skutków klęski żywiołowej w rozumieniu ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558, z późn. zm.). Dodatkowo w art. 5 wymaga się aby przedsięwzięcie było zlokalizowane na terenie sołectwa, od czego wyjątkiem jest możliwość „łączenia środków” sołeckich na podstawie art. 6 ufs. Od zrealizowanych wydatków funduszu sołeckiego, z mocy art. 3 ust. 8 ufs, gminie przysługuje zwrot środków z budżetu państwa – odpowiednio w wysokości: 20%, lub 30% lub 40% – wykonanych wydatków.

Z powyższej regulacji wynikają dwie istotne implikacje: sołectwo ma zaplanować przedsięwzięcie, które będąc zadaniem własnym gminy będzie służyło poprawie warunków życia mieszkańców. Ważne jest tutaj użyte w ustawie słowo: „przedsięwzięcie”, które w języku polskim oznacza: projekt, albo działanie podjęte w jakimś celu. W przypadku funduszu sołeckiego cel przedsięwzięcia (efekt, rezultat) musi mieścić się w zadaniach własnych gminy, służyć poprawie warunki życia mieszkańców, a sam efekt przedsięwzięcia powinien wystąpić na obszarze sołectwa – lub poza nim – jako przedsięwzięcie wspólne – w wyniku łączenia środków kilku sołectw.

Do wspólnych przedsięwzięć sołeckich stosuje się takie same wymagania, jak do „pojedynczego” wniosku sołeckiego, z tym wyjątkiem, że przedsięwzięcie danego sołectwa może być realizowane poza jego obszarem, ale zarazem powinno służyć poprawnie warunków życia mieszkańców tego sołectwa.

Dlatego, aby ocenić: czy przedsięwzięcie będzie zadaniem własnym gminy i zarazem będzie służyć poprawnie warunków życia mieszkańców sołectwa (art. 2 ust. 6 ufs) – należy znać jego „cel”. Ocenę przedsięwzięcia, pod tym kątem, umożliwia zamieszczany we wniosku sołeckim opis przedsięwzięcia i jego uzasadnienie.

Zakup rzeczy nie jest „przedsięwzięciem”. Przedsięwzięciem jest dopiero to – czemu zakupiona rzecz będzie służyła.

W sytuacji opisanej w pytaniu nie wskazano bezpośrednio jakiemu celowi (jakim celom) służyła będzie koparka zakupiona z połączonych środków funduszu sołectw gminy. Celem takim nie jest bynajmniej „nabycie (zakup) koparki na własność gminy”, ale celem jest to jakie potrzeby (tutaj nieokreślone) mieszkańców sołectw (będące zarazem zadaniami własnymi gminy) zostaną zrealizowane (i kiedy zrealizowane) dzięki zakupionej koparce.

Nieokreślenie powyższych cech przedsięwzięcia i jego celu w przełożeniu na zaspakajanie potrzeb mieszkańców sołectwa – może być powodem odrzucenia wniosków sołeckich przez wójta gminy (art. 5 ust. 3 w związku z art. 2 ust. 6 ufs)  lub przez radę gminy (art. 5 ust. 11 ufs).

Opinia Rafała Trykozko:

W zasadzie jedyną granicą łączenia środków funduszu sołeckiego – czyli uchwalania tzw. wspólnych przedsięwzięć sołectw, o których mowa w art. 6 ustawy o funduszu sołeckim – jest wysokość środków na realizację przedsięwzięć w ramach funduszu sołeckiego, czyli wymóg zmieszczenia się kosztów realizacji wspólnego przedsięwzięcia w puli środków przypadających sołectwom, które takie przedsięwzięcie zamierzają uchwalić do realizacji. Tak należy odczytywać intencję ustawodawcy zawartą w uzasadnieniu do projektu ustawy o funduszu sołeckim, której wyraz stanowią przepisy art. 6, w kontekście wymagań art. 5 ust. 3 ustawy.

Warto przy tym zaznaczyć, że nikt nie może zobowiązać zebrań wiejskich do przeznaczania środków na zakup koparki.

Jeżeli mieszkańcy części sołectw będą chcieli przeznaczyć środki na inne cele niż zakup koparki, może okazać się, że np. na zakup koparki o wartości 120.000 zł przeznaczone zostaną w wyniku uchwał zebrań wiejskich środki tylko niektórych sołectw, np. w wysokości łącznej 60.000 zł. Wówczas wszystkie wnioski złożone na realizację tego wspólnego przedsięwzięcia powinny zostać odrzucone, ponieważ uchwalone wspólne przedsięwzięcie nie spełnia warunku mieszczenia się kosztów w kwocie przypadającej sołectwom (przeznaczonej przez sołectwa).

W związku z tym, że zadane pytanie dotyczy zakupu rzeczy ruchomej, nie zachodzi problem przeznaczenia środków na wspólne zadanie przez sołectwo, na terenie którego położona jest nieruchomość będąca przedmiotem uchwalonych nakładów. Za ograniczenie w uchwalaniu wspólnych przedsięwzięć w odniesieniu do nakładów na nieruchomości należy bowiem uznać konieczność przeznaczenia jakichkolwiek środków na przedsięwzięcie przez sołectwo, na terenie którego znajduje się nieruchomość, co ma postać swego rodzaju dorozumianej „zgody” na realizację przedsięwzięcia na nieruchomości położonej na obszarze tego sołectwa.

Opinie MAiC

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji w ramach projektu Dobre prawo – sprawne rządzenie prowadzi bazę Dobrych praktyk – porad prawnych, stanowiących odpowiedzi na pytania otrzymane z samorządów. W 2014 roku w bazie znalazły się po raz pierwszy dwie opinie dotyczące funduszu sołeckiego.

Pierwsza opinia stanowi omówienie kwestii tego czy możliwe jest zawarcie umowy użyczenia mające na celu wykorzystanie środków z funduszu sołeckiego w celu odbudowy, budowy, remontu domów wiejskich? Autorka opinii rozważa:

czy możliwe jest zawarcie umowy użyczenia mające na celu wykorzystanie środków z funduszu sołeckiego w celu odbudowy, budowy, remontu domów wiejskich, czy istnieje możliwość zawarcia przedmiotowej umowy z takimi podmiotami jak wspólnota gruntowa, osoba fizyczna, osoba prawna, samoistny posiadacz nieruchomości, na jaki czas przedmiotowa umowa miałaby być zawarta?

Odnosząc się do kwestii zadań własnych gmin, zasad ich finansowania, tytułów prawnych do nieruchomości oraz rozporządzania wspólnotami gruntowymi w podsumowaniu autorka zauważa m.in. że ponoszenie wydatków z budżetu gminy na budowę, remonty czy modernizację obiektów położnych na nieruchomościach stanowiących własność prywatną osób fizycznych, prawnych, bądź nieruchomościach o nieuregulowanym stanie prawnym […] nie może zostać zaliczone do zadań publicznych (zadań własnych gminy). Pośrednio realizacja ww. inwestycji służyłaby celom wspólnoty samorządowej, to jednak zasadniczym i bezpośrednim celem i skutkiem tych działań byłoby przysporzenie korzyści właścicielom nieruchomości, na których znajdują się wybudowane, remontowane, odbudowywane budynki.

Jednak po uregulowaniu stanu prawnego jest to możliwe: w celu przeznaczenia funduszu sołeckiego na wydatki związane z tego typu przedsięwzięciami, koniecznym jest uregulowanie stanu prawnego nieruchomości oraz nabycie przez gminę prawa do niej. W związku z powyższym Gmina powinna zawrzeć stosowne umowy obligacyjne, (np. najmu, dzierżawy) w celu wykonywania zadań publicznych (np. prowadzeniu świetlicy), skorzystać z innych rozwiązań prawnych przewidzianych w prawie cywilnym celem uregulowania stanu prawnego nieruchomości. Gmina może także skorzystać z innych przysługujących jej administracyjnych instrumentów prawnych uregulowanych m.in. w ustawie o gospodarce nieruchomościami.  

Pełen tekst opinii znajduje się w pliku PDF TUTAJ lub na stronie MAiC pod nr. 11 TUTAJ.

Druga opinia dotyczy kwestii tego czy przepisy ustawy z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim znajdują zastosowanie do uchwały rady gminy w sprawie wyrażenia zgody na wyodrębnienie funduszu sołeckiego, podjętej w okresie obowiązywania ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim?

Autorka podziela pogląd wyrażony w opinii Wojciecha Lachiewicza udostępnianej na naszej stronie internetowej, wyrażający zasadniczą wątpliwość co do dalszego obowiązywania po wejściu w życie nowej ustawy uchwał w sprawie wyodrębnienia środków stanowiących fundusz sołecki, podjętych przed 20 marca 2014 r. Podnosząc te same krytyczne argumenty wobec sposobu stanowienia prawa, autorka konkluduje, iż uchwały o wyodrębnieniu/niewyodrębnieniu funduszu sołeckiego podjęte przed wejściem w życie nowej Ustawy z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim (czyli uchwały podjęte między 1 stycznia a 19 marca 2014 r.) są ważne.

Z punktu widzenia zasad systemu prawnego uchwały w sprawie wyrażania zgody na wyodrębnienie w budżecie gminy środków stanowiących fundusz sołecki, podjęte na podstawie ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim, utraciły moc prawną wraz z uchyleniem tej ustawy. Zbieżność treściowa regulacji stanowiących podstawę podejmowania powyższych uchwał w ustawie z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim oraz w ustawie z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim, jak i – przede wszystkim – wymóg ochrony zaufania samorządu terytorialnego do stanowionego prawa skłaniają jednak do przypisania uchwałom podjętym pod rządami ustawy z dnia 20 lutego 2009. r. mocy prawnej także w okresie obowiązywania ustawy z dnia 21 lutego 2014 r.

Pełen tekst opinii znajduje się w pliku PDF TUTAJ lub na stronie MAiC pod nr. 15 TUTAJ.

Zapraszamy do zapoznania się z opinią Wojciecha Lachiewicza dotyczącą przekazywania OSP sprzętu zakupionego z funduszu sołeckiego. Łączna wartość wyposażenia zkupionego dla OSP z funduszu sołeckiego opiewa rokrocznie na sumę blisko 20 milionów złotych. Bezpośrednim powodem sporządzenia opinii były liczne pytania o możliwości przekazania wyposażenia:

z funduszu sołeckiego zgodnie z wolą sołectwa w gminie zakupiliśmy sprzęt przeciwpożarowy do danej jednostki OSP. W jaki sposób najlepiej ten sprzęt przekazać? Czy użyczyć go aby nadal było własnością gminy, czy robiąc najprościej – przekazać na własność i użytek OSP. W jaki sposób zgodnie z przepisami należy to uczynić?

Opinia

Przedsięwzięcie opisane w pytaniu jest możliwe do sfinansowania z funduszu sołeckiego – w zgodzie z art. 2 ust. 6 ustawy z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim (Dz. U, poz. 301).

Jak wynika z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2009 r., Nr 179, poz. 1380; z późn. zm. – dalej: „u.o.p.”), gmina ponosi koszty wyposażenia, utrzymania i zapewnienia gotowości bojowej ochotniczej straży pożarnej (OSP). Opisane zadanie gminy (tj. wyposażenie OSP w sprzęt) jest zadaniem własnym gminy. Przy czym, gdy idzie o składniki wyposażenia OSP na działalność z art. 1 u.o.p.), to przepisy obowiązującego prawa nie określają żadnych standardów. Nie powinno mimo to ulegać wątpliwości, że opisany zakup składnika majątkowego (sprzętu) dla OSP, służyć będzie ustawowej działalności OSP, prowadzonej również na terenie sołectwa, które w ten sposób, zgodnie z prawem, zadysponowało środkami funduszu sołeckiego.

W prawie finansowym istnieją dwie dostępne formy realizacji zadania własnego gminy w zakresie wyposażenia OSP w sprzęt. Pierwszą jest zakup przez gminę ze środków budżetowych składnika majątkowego, a następnie jego przekazanie do korzystania na rzecz OSP. Gmina dokonuje tutaj wydatków bezpośrednich (rzeczowych). Drugą formą realizacji ww. zadania jest przekazanie na rzecz OSP środków pieniężnych w formie dotacji celowej na podstawie art. 32 ust. 3b u.o.p. w drodze umowy zawieranej na zasadach z art. 250 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885; z późn. zm.). Za otrzymane środki pieniężnie OSP (beneficjent dotacji) zakupuje sprzęt w imieniu własnym i rozlicza się przed gminą z dotacji celowej.

W przypadku, gdy gmina bezpośrednio wyposaża OSP w sprzęt w drodze jego zakupu ze środków budżetu gminy, przepisy nie określają rodzaju „uprawnień” (praw), na podstawie których OSP będzie korzystała z zakupionego i przekazanego jej sprzętu. Zgodnie z art. 32 ust. 2 u.o.p. to gmina pokrywa koszty wyposażenia OSP w sprzęt i tak samo to gmina pokrywa koszty jego utrzymania. Dlatego prawo OSP do korzystania ze sprzętu jest zawsze prawem nieodpłatnym.  W powyższym zakresie praktyka gminna kształtowania od lat 90 zna dwa rodzaje praw ustanawianych dla OSP do korzystania ze sprzętu zakupionego przez gminę:

(1) przekazanie sprzętu na własność dla OSP w drodze darowizny z art. 888-902 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2013 r., poz. 121 – dalej: „K.c.”),

(2) przekazanie sprzętu do nieodpłatnego korzystania przez OSP w drodze umowy użyczenia z art. 710-719 K.c.

Gmina i OSP są odrębnymi osobami prawnymi. Sprzęt zakupiony przez gminę po jego zakupie staje się własnością gminy. Natomiast przekazanie sprzętu w trybie darowizny na rzecz OSP, przenosi jego własność. Z mocy art. 32 ust. 2 u.o.p. gmina pokrywa wówczas koszty utrzymania sprzętu będącego własnością OSP.  Będący własnością OSP sprzęt podlega ewidencji księgowej i jest obejmowany księgami finansowymi OSP. Jeśli sprzęt pozostaje na stanie OSP – właściciela, księgowość OSP jest bardziej rozbudowana i czasochłonna, niż gdyby sprzęt będący własnością gminy pozostawał w użyczeniu OSP.

Z kolei przekazanie sprzętu na rzecz OSP w trybie użyczenia jest wyrazem nadania praw do bezpłatnego korzystania na czas określony lub nieokreślony. Co do zasady, w ramach umowy użyczenia biorący rzecz ponosi „zwykłe koszty” jej używania (art. 713 K.c.), jednak ze względu na dyspozycję art. 32 u.o.p. i tak wszystkie koszty eksploatacyjne i koszty konserwacji sprzętu pokrywać musi gmina. Przy czym jeśli umowa użyczenia nie postanowi inaczej, korzystający (OSP) nie czerpie pożytków z rzeczy, jak również bez zgody użyczającego (gminy) nie może rzeczy oddawać do korzystania osobom trzecim. Sprzęt oddany dla OSP w drodze użyczenia pozostaje w ewidencji księgowej gminy i podlega inwentaryzacji, jak inne składniki majątkowe gminy.

Wybór przez gminę jednego z dwóch ww. rozwiązań w zakresie przekazania do OSP sprzętu zakupionego z funduszu sołeckiego – z racjonalnego punktu widzenia, powinien podlegać regułom, jakie w tym względzie stosuje dotychczas gmina. Między gminą a OSP musi zawsze dochodzić do dwustronnego consensusu, bez którego ani nie jest możliwe przekazanie sprzętu dla OSP na własność, ani przekazanie go w użyczenie.

Opracował: Wojciech Lachiewicz

Jednocześnie zwracamy uwagę, że fundusz sołecki może być przeznaczony wyłącznie na przedsięwzięcia. Nie można po prostu dofinansować działalności OSP. Zwróciła na to uwagę Regionalna Izba Obrachunkowa w Warszawie orzekając 28 stycznia 2014 r. o nieważności uchwały Nr XXVII.330.2013 Rady Miejskiej w Tłuszczu z dnia 7 grudnia 2013 r. w sprawie udzielenia dotacji dla Ochotniczej Straży Pożarnej w Chrzęsnem.

Uchwała nr 4.54.2014 Kolegium RIO w Warszawie dostępna jest po kliknięciu poniższego obrazka oraz TUTAJ.