Samorząd to my! Samorząd czyli kto?

W 2012 roku w pracy z funduszem sołeckim wspieraliśmy wspólnoty samorządowe na różnych poziomach. Zaangażowaliśmy się w wyjaśnienie kwestii wyliczenia kwoty funduszu sołeckiego na rok 2013, organizowaliśmy konferencje regionalne w województwach, na zaproszenie mieszkańców prowadziliśmy spotkania w gminach i sołectwach. Uczestniczyliśmy w spotkaniach organizacji działających na obszarach wiejskich. Wspieraliśmy wspólnoty samorządowe, czyli kogo?

Kto tworzy samorząd? W gminie wspólnotę samorządową z mocy prawa tworzą wszyscy mieszkańcy. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy. Nie wyłącza to jednak wszystkich innych form uczestnictwa obywateli w życiu gminy, które organy gminy zobowiązane są wspierać i zgodnie z przepisami realizować. Warto np. aby gminy prowadziły rzetelne konsultacje budżetów gmin.

Dużym polskim problemem jest znikome zaangażowanie ludzi w problemy samorządności. Składa się na to wiele przyczyn. […] Samorząd stał się w Polsce trwałym elementem ustroju, ale ludzie nadal nie bardzo wiedzą, co to jest ta cała samorządność […] Musi istnieć system kontroli społecznej, stwierdził jeden z autorów polskiego ustroju samorządowego Jerzy Regulski w wywiadzie udzielonym Gazecie Wrocławskiej w 2010 r. Aby mieszkańcy wiedzieli czym jest samorząd, muszą znać swoje prawa i egzekwować je, także w formie społecznej kontroli władzy.

Poważne traktowanie mieszkańców

W czasie wszystkich spotkań podkreślaliśmy znaczenie świadomości swoich praw przez mieszkańców, uwzględniania ich głosu w podejmowaniu decyzji dotyczących spraw publicznych. Jedną z kluczowych spraw podejmowanych przez Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich jest prawo do informacji, zapisane w art. 61 Konstytucji. Przysługuje ono każdemu obywatelowi i obywatelce. Udostępnianie informacji publicznych w tym szczególnie dotyczących gospodarki finansowej samorządów umożliwia społeczną kontrolę władzy. Kontrolując swoje władze obywatele włączają się w życie gminy w jeden z najbardziej aktywnych sposobów.

Którą drogą do samorządu?

W 2012 roku informując o prawach mieszkańców spotykaliśmy się wspólnie na wielu wydarzeniach. Dziękujemy za Państwa obecność i pytania! O funduszu sołeckim i prawach mieszkańców rozmawialiśmy m.in.:

W maju podczas XI Spotkania Organizacji Działających na Obszarach Wiejskich w Marózie, pt. organizacje, samorząd, razem czy osobno?

Zenon Michajłowski, członek Stowarzyszenia Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich przy stanowisku SLLGO, Maróz 2012.

Na wiosnę oraz jesienią zebraliśmy się również w gronie uczestników i uczestniczek akcji Masz Głos Masz Wybór zainteresowanych funduszem sołeckim. Oprócz dwóch warsztatowych spotkań stacjonarnych w Warszawie, w ramach akcji odbyło się również kilkanaście lokalnych spotkań dotyczących funduszu sołeckiego w całej Polsce.

Odwiedziliśmy m.in.: Grzmiącą (woj. zachodniopomorskie), Żukowo (woj. pomorskie), Lubiewo i Dobrzyń nad Wisłą (woj. kujawsko-pomorskie), Bełżec i Ostrówek (woj. lubelskie), Działoszyn (woj. śląskie), Winnicę i Starą Białą (woj. mazowieckie) oraz Łomżę (woj. podlaskie). Dziękujemy naszym uczestnikom i uczestniczkom za zaproszenia oraz inspirujące rozmowy! Wywiady z uczestnikami listopadowego spotkania: sołtysami i sołtyskami, mieszkańcami sołectw pojawią się wkróce na naszej stronie internetowej.

Informacje o możliwości uczestniczenia w 2013 roku w akcji Masz Głos Masz Wybór w działaniach dotyczących funduszu sołeckiego opublikujemy w lutym.

Do samorządu staraliśmy się również dotrzeć współorganizując 10 października br. w parlamencie Klub Samorządowca. Tematem rozmów był budżet obywatelski, którego jedną z form jest fundusz sołecki.

Program dostępny jest tutaj, relacja na stronie Senatu dostępna jest tutaj. Klikając na poniższą fotografię można obejrzeć przebieg konferencji.

Od czerwca do września br. zorganizowaliśmy również regionalne konferencje dotyczące funduszu sołeckiego. Wydarzenia objął swoim patronatem Minister Administracji i Cyfryzacji. Spotkania odbywały się w Urzędach Wojewódzkich w Białymstoku, Bydgoszczy, Gorzowie Wielkopolskim, Kielcach, Olsztynie (dodatkowo w Ełku), Rzeszowie i Szczecinie.

Klikając na poniższą fotografię urochomisz krótki film ze spotkania w Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim.

Najważniejszą formą naszej aktywności było uczestnictwo w spotkaniach w gminach i sołectwach.

Klikając na poniższą fotografię uruchomisz krótki film ze spotkania o funuduszu sołeckim w gminie Stara Biała (woj. mazowieckie).

Odwiedź stronę sołectwa Rębiszów (woj. dolnośląskie) dostępną tutaj i zobacz ile osiągnął sołtys, rada sołecka oraz mieszkańcy. Mieliśmy przyjemność dwukrotnej wizyty w sołectwie. Gratulujemy aktywności sołtysa Piotra Cybulskiego!

fot. Andrzej Woźniak/Piotr Cybulski

W Łodzi rozpoczyna prace zespół ds. budżetu obywatelskiego powołany przez prezydent miasta 26 czerwca 2012 r.

Zarządzenie prezydent miasta nr 2476/VI/12 w sprawie powołania Zespołu ds. opracowania zasad funkcjonowania i wdrożenia budżetu obywatelskiego w Mieście Łodzi dostępne jest w Biuletynie Informacji Publicznej urzędu tutaj.

Zespół ma wypracować zasady funkcjonowania budżetu obywatelskiego (partycypacyjnego), które umożliwią mieszkańcom Łodzi podejmowanie wiążących decyzji o części budżetu miasta.

O budżecie obywatelskim w Łodzi pisaliśmy w maju tutaj oraz lutym tutaj bieżącego roku.

Warto zaufać mieszkańcom

Przedstawiamy artykuł Mariusza Baranowskiego, radnego gminy Brwinów, praktyka funduszu sołeckiego.

Często spotykamy się z pytaniami: czy fundsz sołecki można oceniać w perspektywie jednego roku? Czy wszystko od razu się udaje? Jak pisze Mariusz Baranowski, warto zaufać mieszkańcom sołectw. Już sam fakt, jak efektywnie wydatkowane są środki z funduszu sołeckiego, nie wspominając o osobistym zaangażowaniu i odpowiedzialności mieszkańców, świadczy że gmina, która posiada sołectwa, powinna skorzystać z szansy jaką daje Ustawa o funduszu sołeckim. Nie ma tańszego ekonomicznie i bardziej efektywnego społecznie sposobu realizacji zadań własnych gminy niż fundusz sołecki! W artykule opisane są doświadczenia pierwszych lat pracy z funduszem. Polecamy spojrzeć z perspektywy ujętej w poniższym tekście na Państwa gminy i sołectwa.

Mariusz Baranowski wskazuje również jak istotne dla powodzenia funduszu sołeckiego jest wsparcie procesu wdrażania funduszu w gminie ze strony pracowników urzędu gminy. To praktyczna wskazówka dla wielu samorządów, którym zależy na powodzeniu tego mechanizmu upodmiotowiania mieszkańców. Wskazówka poparta również zaleceniami Najwyższej Izby Kontroli – aby w zakresie odpowiedzialności pracowników w urzędzie gminy uregulowane były kwestie dotyczące funduszu sołeckiego.

Za tekstem stoi zaangażowanie mieszkańców, radnych, urzędników, sołtysów w gminie Brwinów. Przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego zostały zrealizowane (często, jak pisze autor, taniej niż było to ujęte we wnioskach sołectw), po roku w sołectwach każdy mógł zaobserowować zmiany. Budżet gminy został zrealizowany, a o jego części jaką jest fundusz sołecki odpowiedzialnie zdecydowali mieszkańcy na zebraniach wiejskich. Mamy nadzieję, że te argumenty i pozytywny przykład gminy Brwinów przekona zwolenników funduszu, aby poświęcili jeszcze więcej czasu na pracę w sołectwie, osoby niezdecydowane, że warto dać sobie szansę, zaś przeciwników – że wiele z ich obaw, po kilku latach funkcjonowania ustawy, znalazło swoje rozwiązania w praktyce.

Zapraszamy do lektury:

Fundusz sołecki: Brwinów daje przykład  

Brwinów był jednym z pierwszych samorządów, które podjęły decyzję o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego. Początkowo efekty były dalekie od oczekiwań, ale wystarczyło wyciągnąć z tej lekcji odpowiednie wnioski i dziś gmina Brwinów może być wzorem dla innych.  

W gminie Brwinów decyzję o wyodrębnieniu środków na fundusz sołecki podjęto już w roku wejścia w życie ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim – w maju 2009 r. Rada Miejska w Brwinowie podjęła uchwałę o wyodrębnieniu z budżetu gminy środków na fundusz. Warto wspomnieć, że podjęcie takiej uchwały jest sprawą dobrowolną i indywidualną każdego samorządu.  

Gmina Brwinów jest jedną z 50 gmin miejsko-wiejskich województwa mazowieckiego. Wśród 6 gmin powiatu pruszkowskiego zajmuje 3 miejsce pod względem ludności (nieco ponad 23 tys.) i 2 miejsce pod względem powierzchni (69,16 km2). Funkcjonuje w niej 15 sołectw. Wysokość środków przyznawanych dla każdego sołectwa w ramach funduszu sołeckiego jest w dużym stopniu uzależniona od ilości mieszkańców. W sołectwach gminy Brwinów jest to znacznie zróżnicowane. Przyznane kwoty wahają się od ok. 10 000,00 zł do blisko 30 000,00 zł. 

W pierwszym roku funkcjonowania funduszu sołeckiego, z budżetu gminy Brwinów wygospodarowano kwotę w wysokości 252 696,00 zł łącznie dla wszystkich sołectw. 

Rok 2010 był prekursorskim, a zarazem trudnym rokiem patrząc pod kątem realizacji zadań związanych z funduszem sołeckim. Niedostateczna informacja dla sołtysów i rad sołeckich o warunkach z jego skorzystania, jak również mała informacja zwrotna ze strony urzędu spowodowały, że mimo złożenia przez wszystkie sołectwa wymaganych dokumentów tylko 8 sołectw podjęło działania zmierzające do realizacji zadań, a tylko 5 zrealizowało zamierzone przedsięwzięcia w 100%. Powodem problemów mógł być również fakt krótkiego okresu czasu jaki mieli sołtysi od momentu podjęcia uchwały (maj 2009 r.) do momentu złożenia niezbędnej dokumentacji (wrzesień 2009 r.).

W sumie w 2010 r. wartość wydatkowania środków przyznanych w ramach funduszu sołeckiego osiągnęła 105 411,35 zł, co stanowiło tylko 41,71 % wydatkowania środków ogółem. Niestety o roku 2010 nie można powiedzieć, że był sukcesem pod kątem realizacji funduszu sołeckiego w gminie Brwinów. 

Poniższy wykres obrazuje plan i wykonanie funduszu sołeckiego w 2010 r.

Pomimo niepowodzenia, jakim było małe wydatkowanie środków z funduszu sołeckiego w 2010 r., gmina Brwinów wyodrębniła w budżecie na rok 2011 środki na  fundusz sołecki. Dzięki doświadczeniom z roku poprzedniego tym razem w Brwinowie było inaczej. Dzięki ogromnej pomocy urzędników, z którymi omawiano możliwości finansowania poszczególnych zadań, współpracy sołtysów i rad sołeckich oraz pracom Komisji Ochrony Środowiska i Ekologii, rok 2011 przyniósł radykalną poprawę w stosunku do roku ubiegłego. Bardzo dobre przygotowanie wniosków  wraz z przemyślanymi zapisami dotyczącymi zadań do realizacji, spowodowało, że  łączne wydatkowanie środków w 2011 r. ukształtowało się na poziomie 88,44%.

Zwrócić należy jednak uwagę, że pomimo niepełnej kwoty wykonania finansowego, większość zadań pod kątem merytorycznym została wykonana w 100% – zaplanowane przedsięwzięcia udało się zrealizować taniej niż oszacowano na etapie przygotowywania wniosków sołeckich.

Wysokość środków przyznanych dla sołectw w roku 2011 wyniosła 244 031,00 zł, a wydatkowanie osiągnęło poziom 215 832,47 pln. 

Poniższy wykres obrazuje plan i wykonanie funduszu sołeckiego w 2011 r.

Jak widać na powyższym wykresie, 13 z 15 sołectw złożyło wnioski z zadaniami przewidzianymi do realizacji w ramach funduszu sołeckiego. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że dla dwóch sołectw nie wyodrębniono środków w ramach funduszu sołeckiego. Spowodowane było to błędnym złożeniem dokumentów. Z sołectw tych złożono „wnioski do budżetu”, które są przyjmowane również do 30 września br., jednak nie są tożsame z „wnioskami do funduszu sołeckiego”.

Poniższy wykres obrazuje jak kształtowało się wykonanie funduszu sołeckiego w sołectwach gminy Brwinów na przełomie dwóch lat. 

Jak widać potrzeba było tylko jednego roku, aby z zebranych złych doświadczeń przejść do fazy wzrostu. To może jednoznacznie świadczyć o celowości funduszu sołeckiego i potrzebie jego istnienia.  

Przy omawianiu niewątpliwych korzyści z funduszu sołeckiego, takich jak integracja i aktywizacja społeczności lokalnej, należy wspomnieć o wartości dodanej, jaką jest zwrot przez wojewodę części wydatkowanych środków do budżetu gminy. Ustawa o funduszu sołeckim przewiduje trzy progi zwrotu (10 %, 20 % i 30%), które reguluje rozporządzenie Ministra Finansów z 25.01.2010 r. 

Gmina Brwinów otrzymuje zwrot w wysokości 20%. Do 31 maja roku następującego po roku wydatków gmina składa wniosek do wojewody i w przypadku braku uchybień po zaakceptowaniu wniosku pieniądze zostają przekazane do dnia 31 sierpnia. Wysokość zwrotu za rok 2010 wyniosła 18 174,69 zł, a wysokość zwrotu za rok 2011 prognozowana jest w wysokości 42 000,00 zł.

Aby skutecznie zrealizować przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego, niezbędne jest przygotowanie  kilku dokumentów. Wiele razy spotkałem się z negatywnymi opiniami, że fundusz solecki to dużo pracy i ogromna papierologia. Nic bardziej mylnego.

Potrzebne dokumenty to:

– wniosek do wójta/burmistrza;

– uchwała z zebrania wiejskiego;

– protokół z zebrania wiejskiego;

– lista obecności mieszkańców. 

Jest do zazwyczaj 4-5 kartek, które w bardzo istotny sposób mogą przyczynić się do budowy kapitału społecznego, wzrostu aktywności mieszkańców i poprawy ich warunków życia. 

Myślę, że dużo problemów w pierwszym roku działania funduszu sołeckiego w Brwinowie sprawiło wskazanie sołtysom jak i mieszkańcom, na jakie działania mogą zostać przeznaczone środki. Wiele osób myślało, że są to pieniądze przeznaczone dla sołectwa i mogą być wydatkowane całkowicie dowolnie. Ot, taki swoisty „koncert życzeń”. Może właśnie to przyczyniło się do osiągnięcia niskiego rezultatu w 2010. 

Jednak, kiedy to w kolejnym roku pomysły i zadania były omawiane i konsultowane z pracownikami poszczególnych referatów w Urzędzie Gminy Brwinów, wynik realizacji funduszu sołeckiego diametralnie się podwyższył i można mówić o sukcesie. Dlatego należy bezwzględnie pamiętać, że środki te mogą zostać przeznaczone przez sołectwo wyłącznie na zadania, które są zgodne zadaniami własnymi gminy w rozumieniu zapisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

Jak wspomniałem wcześniej, celem ustawy o funduszu sołeckim było wyodrębnienie środków, które mają służyć pobudzeniu inicjatyw lokalnych, integracji ludności wiejskiej i przyczyniać się do budowania społeczeństwa obywatelskiego. 

Jak wszyscy wiemy, tereny wiejskie w Polsce od zawsze były niedoinwestowane, podobnie jak i w Brwinowie. Dlatego sołectwa dużą część środków przeznaczają zgodnie z wolą mieszkańców na zadania inwestycyjne. 

Istotną kwestią jest zebranie wiejskie, które na terenie sołectwa jest ciałem uchwałodawczym. To mieszkańcy, podejmując stosowną uchwałę, w pełni decydują na co zostanie przeznaczony fundusz sołecki. Sołtysi w gminie Brwinów otrzymują oficjalną informację o wysokości przyznanego funduszu sołeckiego pod koniec lipca każdego roku. Dobrą praktyką, jaką prowadzą sołtysi, są  wcześniejsze rozmowy z mieszkańcami wsi na temat przeznaczenia środków. Najczęściej odbywa się to już po podjęciu uchwały w tej sprawie przez Radę Miejską w Brwinowie. Dzięki temu jest czas do września, aby na spokojnie wypracować i omówić poszczególne pomysły.  Na wrześniowych zebraniach wiejskich sołtysi wraz z członkami rad sołeckich mają już opracowaną listę pomysłów wraz z wstępnym kosztorysem. To ułatwia późniejszą dyskusję i wypracowanie ostatecznego stanowiska podczas zebrania.

W gminie Brwinów sołectwa przeznaczały fundusz na różne zadania. Dzięki szerokiemu wachlarzowi możliwości, jakie daje katalog zadań własnych gminy, w 2010 r. zakupiono wyposażenia do strażnic OSP, uzupełniono oświetlenie uliczne, zamontowano tablice informacyjne, wybudowano wiaty przystankowe, wyremontowano odcinki dróg gminnych, wymieniono okna w budynkach gminnych służących lokalnej społeczności, doposażono place zabaw, ale również zorganizowano festyn i wycieczki dla mieszkańców jak i akcje o charakterze ekologiczno-kulturalno-oświatowym. 

W roku 2011 zadania wpisane we wnioskach były podobne. Jednak należy zdawać sobie sprawę z faktu, że nawet fundusz sołecki nie zaspokoi wszystkich potrzeb, z jakimi borykają się sołectwa, szczególnie, że niektóre inwestycje znacznie przewyższają budżet jaki został przeznaczony na fundusz sołecki. Dlatego niektóre sołectwa (prognozując wysokość przyszłych funduszy sołeckich) takie inwestycje rozkładają na 2-3 lata. I tak w jednym z sołectw wszystkie środki z przyznanego funduszu sołeckiego przeznaczono na zakup materiałów na wymianę pokrycia dachowego w OSP, a w czerwcu 2012 roku wykonano te roboty. Podobnie było z projektowaniem boiska wielofunkcyjnego, a w dalszych latach będzie realizowana jego budowa.

Podsumowując:

Po rozmowach z sołtysami i mieszkańcami  gminy Brwinów można stwierdzić, że fundusz sołecki jest odbierany jako bardzo dobra inicjatywa. To doskonały mechanizm służący aktywizacji mieszkańców. Jednak należy pamiętać, że bez odpowiedniego wsparcia ze strony władz samorządowych z czasem fundusz sołecki może stać się narzędziem nieefektywnym. Ja jednak jestem spokojny, że w Brwinowie taki czas nigdy nie nadejdzie. 

Mariusz Paweł Baranowski

Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich serdecznie zaprasza na organizowane pod patronatem Ministra Administracji i Cyfryzacji regionalne konferencje pt. Trzy lata funduszu sołeckiego – co się udało, a co stanowi wyzwanie?

Konferencje odbywają się przy życzliwym wsparciu Wojewodów.

Pierwsze konferencje będą miały miejsce:

25 czerwca 2012 r. w Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim w Rzeszowie, o godz. 11:00

26 czerwca 2012 r. w Warmińsko-Mazurskim Urzędzie Wojewódzkim w Olsztynie, o godz. 10:00 i 13:00

27 czerwca 2012 r. w Podlaskim Urzędzie Wojewódzkim w Białymstoku, o godz. 11:00

2 lipca 2012 r. w Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy, o godz. 11:00

9 lipca 2012 r. w Ełckim Centrum Kultury w Ełku, o godz. 10.00

Trzy lata funduszu sołeckiego – co się udało, a co stanowi wyzwanie?

W 2012 r. mijają trzy lata od wprowadzenia Ustawy o funduszu sołeckim. Jest to dobry moment na podsumowanie realizacji ustawy, osiągniętych celów, obecnych problemów i wyzwań.

Podczas spotkania zaprezentowane zostaną pierwsze wyniki monitoringu dokumentacji i realizacji ustawy. Zostaną też omówione wnioski wynikające ze zgromadzonych danych. Będzie również możliwość odniesienia się do potrzeby wzmocnienia zaangażowania obywatelskiego mieszkańców wsi. Eksperci będą odpowiadać na pytania związane z funkcjonowaniem funduszu sołeckiego.

Zapraszamy wszystkich zainteresowanych funduszem sołeckim!

W sprawie dodatkowych informacji uprzejmie prosimy o kontakt pod adresem funduszesoleckie@sllgo.pl lub telefonicznie pod numerem: 22 844 73 55.

Patronat honorowy:

Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich zaprasza na spotkania lokalne o funduszu sołeckim, organizowane w ramach akcji Masz Głos Masz Wybór.

Pierwsze spotkanie odbędzie już w tym tygodniu 14 czerwca 2012 o godzinie 14.00 w Ostrówku (woj. lubelskie). Kolejne spotkania organizowane w czerwcu 2012 r. mają miejsce: 18 czerwca w Chwaszczynie (woj. pomorskie), 19 czerwca w Lubiewie (woj. kujawsko-pomorskie) oraz 21 czerwca w Grzmiącej (woj.kujawsko-pomorskie).

W Ostrówku, gdzie kolejny rok w budżecie gminy wyorębniany jest fundusz sołecki, spotkanie odbędzie się w świetlicy Urzędu Gminy i dotyczyć będzie m.in. następujących tematów:

1. Kompetencje jednostek pomocniczych gminy;

2. Procedura funduszu sołeckiego – harmonogram, obowiązki rady gminy, wójta, sołtysa, mieszkańców;

3. Zebranie wiejskie a fundusz sołecki;

4. Na co można wydać pieniądze z funduszu sołeckiego;

5. Zalety funduszu sołeckiego dla władz i mieszkańców;

6. Udział funduszu sołeckiego w budżecie gminy;

7. Zwrot części wydatków z funduszu sołeckiego z budżetu państwa;

Zapraszamy sołtyski i sołtysów, członków i członkinie rad sołeckich oraz wszystkich mieszkańców.

Dziękujemy wszystkim, którzy zapisali się do zadania o funduszu sołeckim w akcji Masz Głos Masz Wybór!

Między 11 a 13 maja 2012 r. odbyło się spotkanie stacjonarne uczestników i uczestniczek ackji. Materiały, jakimi posługiwaliśmy się na szkoleniu, dostępne są w wersji elektronicznej, jednak wiele wymaga szczegółowego omówienia. Informacje, jakie znajdują się niżej stanowią uzupełnienie naszych dyskusji, ćwiczeń, wykładów oraz programu znajdującego się na stronie Fundacji Batorego tutaj. Przede wszystkim dzieliliśmy się i nadal dzielimy się naszymi doświadczeniami!

Ramowy program spotkania 11-13 maja 2012 r. znajduje się tutaj.

Cykl zajęć w ramach spotkania można podsumować w czterech blokach tematycznych.

1.    Od konstytucji do statutu sołectwa

Omawianie kwestii ustrojowych, regulujących funkcjonowanie jednostek pomocniczych samorządu terytorialnego , rozpoczęliśmy od rozmowy o zapisanej w konstytucji zasady pomocniczości, umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. O ustrojowym umocowaniu sołectw rozmawialiśmy w oparciu o przepisy ustawy o samorządzie gminnym. Przedstawialiśmy także zapisy statutów gmin oraz sołectw. Określiliśmy role: zebrania wiejskiego, rady sołeckiej, sołtysa. Zastanawialiśmy się, jak powinien być skonstruowany poprawny statut sołectwa – nie tylko w perspektywie funduszu sołeckiego ale również m.in. w sytuacji dysponowania majątkiem sołectwa.

Polecamy, aby każda osoba zainteresowana funkcjonowaniem swojego sołectwa zapoznała się ze statutem własnego sołectwa, gdzie określone są np. forma informowania o zebraniu wiejskim, prawa i obowiązki sołtysa. Warto zaznajomić się także z odpowiednimi zapisami statutu gminy. Dla osób zainteresowanych tematem jednostek pomocniczych samorządu terytorialnego polecamy lekturę monografii Moniki Augustyniak Jednostki pomocnicze gminy, Wolters-Kluwer 2010.

Skupiając się na ustawie o funduszu sołeckim omówiliśmy procedurę wprowadzania funduszu sołeckiego: od uchwały rady gminy o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego, informację o wysokości środków z funduszu i decyzje mieszkańców na zebraniach wiejskich w pierwszym roku, przez wykonanie przedsięwzięć w drugim roku, po wniosek gminy do budżetu państwa o zwrot części wydatków poniesionych na przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego w trzecim roku. Ustawa dokładnie opisuje role mieszkańców, organów gminy, sołtysa, radnych, wszystkich zaangażowanych w ten proces osób. Nasze dyskusje dotyczyły także tego – jak włączyć w proces funduszu sołeckiego jak najwięcej mieszkańców sołectw.

Ważnym elementem procesu wprowadzania funduszu sołeckiego może być organizowane jeszcze przez zebraniem wiejskim, nieformalne spotkanie mieszkańców na którym zbierane będą pierwsze propozycje do funduszu – tak aby można było przygotować wstępne kosztorysy, zastanowić się jeszcze nad celowością przedsięwzięć, podyskutować o dalszym rozwoju sołectwa.

2.    Od budżetu gminy do funduszu sołeckiego

Tematykę związaną z procedurą, wydatkowaniem i rozliczaniem funduszu sołeckiego rozpoczęliśmy od wykładu Dariusza Kraszewskiego o budżecie gminy. Fundusz sołecki jest częścią budżetu gminy i dobrze wiedzieć, co ów dokument – na pozór skomplikowany i niezrozumiały  – zawiera, jak go czytać i jakie informacje istotne są dla mieszkańców, członków rad sołeckich, sołtysów czy radnych. Np. gdzie w budżecie gminy znaleźć informacje o rezerwie ogólnej i w jakim trybie zwracać się o środki służące realizacji przedsięwzięć mieszkańców z inicjatywy lokalnej.

Publikacja Stowarzyszenia Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich Budżet gminy bez tajemnic w wersji elektronicznej dostępna jest tutaj.

W części dotyczącej funduszu sołeckiego zastanawialiśmy się nad tym, jakie przedsięwzięcia mogą być finansowane z funduszu sołeckiego. Wybraliśmy 25 najtrudniejszych, naszym zdaniem, pytań z poradnictwa udzielanego na stronie funduszesoleckie.pl i omawialiśmy czy wybrane przedsięwzięcia mogą być finansowane z funduszu sołeckiego: na podstawie ustawy o funduszu sołeckim, ustawy o samorządzie gminnym (przede wszystkim w zakresie art. 6 i 7 dotyczą cych zadań własnych gminy) oraz innych ustaw. Nasza dyskusja dotyczyła niejednokrotnie bardzo szczegółowych przepisów prawnych, np. prawa budowlanego, do których odsyłają pytania o fundusz sołecki.

Szczególny nacisk położyliśmy na właściwe nazewnictwo przedsięwzięć z funduszu sołeckiego, na co zwracaliśmy uwagę m.in. tutaj oraz kontrole funduszu sołeckiego przez Regionalne Izby Obrachunkowe.

3.     Od funduszu sołeckiego do odnowy wsi

Fundusz sołecki może stanowić dla mieszkańców punkt wyjścia do podjęcia innych inicjatyw na rzecz sołectwa. Jednym z takich mechanizmów może być Odnowa Wsi. Na temat Odnowy Wsi u Załączyliśmy dwa artykuły Ryszarda Wilczyńskiego, wojewody opolskiego, od początku zaangażowanego we wprowadzanie tak funduszu sołeckiego jak i mechanizmu odnowy wsi. Więcej o Odnowie wsi można dowiedzieć się m.in. tutaj. O tym, że temat odnowy wsi w ostatnim czasie budzi ożywioną dyskusję można przeczytać w relacjach prasowych, np. tutaj.

Dużo miejsca poświęciliśmy inicjatywie lokalnej, która daje podstawy prawne do wykonania bezpośrednio przez mieszkańców przedsięwzięć na terenie swojego sołectwa. Więcej na ten temat można przeczytać tutaj.

4.    Od prawa do informacji do… tego co każdy chciałby wiedzieć o funkcjonowaniu władzy publicznej

Kwestie praw mieszkańców omawialiśmy na przykładzie materiałów Pozarządowego Centrum Dostępu do Informacji Publicznej i orzeczeń sądowych. Oprócz omawianych wcześniej aktów prawnych każdy z uczestników i uczestniczek naszych zajęć otrzymał również wyciąg z konstytucji zawierający art. 61 określający prawo do informacji oraz ustawę o informacji publicznej.

Rozmawialiśmy m.in. o tym, że każdy ma prawo do wstępu na sesję rady gminy, do udziału w komisjach rady i utrwalania w formie filmu i dźwięku ich obrad (na przykładzie dostępnego tutaj wyroku WSA w Łodzi, sygn. akt II SA/Łd 89/08). Każdy ma  również prawo do zapoznania się w takiej formie w jakiej sobie życzy (np.: kopii ksero, wglądu do akt, bezpłatnych skanów dokumentów wysłanych na podany adres e-mailowy) z pełną dokumentacją dotyczącą funduszu sołeckiego. Chodzi tu np. o uchwały rady gminy, protokoły z sesji rady gminy, dokumenty potwierdzające wydatki z funduszu sołeckiego, wnioski o fundusz sołecki itd. (na przykładzie dostępnego tutaj wyroku WSA w Opolu, sygn. akt II SAB/Op 66/11).

Podczas naszego spotkania zrealizowaliśmy m.in. pełny program szkoleniowy znajdujący się w ofercie Regionalnych Izb Obrachunkowych. Inne przykładowe programy szkoleń dot. funduszu sołeckiego dostępne są dla RIO w Zielonej Górze tutaj  oraz dla Krajowego Stowarzyszenie Sołtysów (KSS) tutaj.

Zdjęcia z naszego majowego spotkania znajdują się niżej, a relację na stronie internetowej sołectwa Rębiszów umieścił uczestnik naszego spotkania pan Piotr Cybulski, sołtys Rębiszowa. Zapraszamy do odwiedzenia strony rebiszow.pl. Piotr  Cybulski wyczerpująco informuje mieszkańców o sprawach dotyczących życia społeczności Rębiszowa.

Dziękujemy wszystkim uczestniokom i uczestniczkom za udział i wspaniałe dyskusje!

Fundusz Sołecki był pretekstem do aktywizacji mieszkańców małej wsi Pogreby w gm. Kleszczele. Chcą oni wybudować przystanek autobusowy informuje Polskie Radio Białystok.

Wypowiedzi mieszkanki Kleszczeli można posłuchać w audycji Ukraińska Dumka Polskiego Radia Białystok w języku ukraińskim, wyemitowanej 15 lutego 2012 r. tutaj.

Konkurs na najaktywniejsze sołectwo – edycja 2012

Jak informuje Wojewoda Mazowiecki konkurs to okazja do promocji ciekawych inicjatyw w społeczności wiejskiej. Podczas oceny projektu będzie brany pod uwagę m.in. jego wpływ na integrację społeczności lokalnej, zasięg oraz innowacyjność przedsięwzięcia. Istotne będzie również podjęcie uchwał o utworzeniu funduszu sołeckiego.

Sołectwo do udziału w konkursie zgłosić może m.in. grupa 15 mieszkańców sołectwa, rada sołecka, organizacja pozarządowa.

Termin zgłoszeń upływa 15 czerwca 2012 r.

Informacje na temat konkursu w tym formularz zgłoszeniowy, regulamin oraz szczegóły dotyczące nadsyłania zgłoszeń znajdują się na stronach Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego tutaj oraz m.in. Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich tutaj.

Szczegółowe informacje można również uzyskać w Mazowieckim Urzędzie Wojewódzkim pod numerami telefonów 22 659 69 80 lub 22 695 62 16 bądź pisząc na adres Urzędu: ngo@mazowieckie.pl.

Prawo a partycypacja publiczna

W kwietniu 2012 r. Instytut Spraw Publicznych (ISP) opublikował raport Prawo a partycypacja publiczna. Bilans monitoringu 2011 pod redakcją Pauliny Sobiesiak-Penszko. Raport dostępny jest tutaj.

Paulina Sobiesiak-Penszko jest również autorką rozdziału Partycypacja publiczna w sołectwach, czyli o mechanizmie funduszy sołeckich – studia przypadku.

Statystyka funduszu sołeckiego

Raport ISP w części dotyczącej funduszu sołeckiego zawiera m.in. statystyczne podsumowanie trzyletniego procesu podejmowania uchwał o wyodrębnianiu funduszu sołeckiego. Paulina Sobiesiak wraz ze współpracownikami zweryfikowała pod względem formalnym dane o tworzeniu funduszu sołeckiego gromadzone rokrocznie przez KRRIO i udostępniane przez MSWiA/MAiC, korygując ogólną liczbę gmin wobec których obliczano procent wyodrębniania funduszu sołeckiego o gminy, w których w ogóle nie ma sołectw, a zatem nie ma możliwości podejmowania uchwał odnośnie funduszu sołeckiego.

Dotychczas, w metodologii stosowanej przez MSWiA, informacje o liczbie gmin, w których utworzono fundusz sołecki , odnoszono do ogólnej liczby wszystkich gmin w Polsce. Korekta ISP, przeprowadzona m.in. w oparciu o informacje o strukturze gmin uzyskane z Głównego Urzędu Statystycznego, pozwala bardziej precyzyjnie spojrzeć na proces wprowadzania funduszu sołeckiego w kraju.

Paulina Sobiesiak-Penszko zwraca uwagę, iż jak wskazują statystyki – w ciągu trzech lat funkcjonowania ustawy nie zmienił się odsetek samorządów, które mają sołectwa i w swoich budżetach wyodrębniają fundusz sołecki. W 2011 roku wynosił on 54% i tyle samo w 2009 roku, gdy ustawa weszła w życie. W komentarzu autorka pisze również o możliwych przyczynach takiego stanu rzeczy, podkreślając równocześnie znaczenie spójnej polityki informacyjnej i edukacji na temat funduszy sołeckich, na poziomie centralnym oraz lokalnym – w gminach i sołectwach, dla zmiany obecnego stanu rzeczy.

Przedstawiona przez ISP statystyka jest najdokładniejszą na poziomie ogólnym, jaką dysponujemy według stanu na kwiecień 2012 r. jednak i ona wymaga korekty, gdyż informacje dotyczące uchwał podjętych przez gminy bywają błędne. Przykładowo: rejestr gmin województwa dolnośląskiego na podstawie którego 2010 roku obliczono liczbę gmin, w których podjęto uchwały o wyodrębnieniu/nie-wyodrębnieniu funduszu sołeckiego zawiera ok. 10% błędów, na co w kwietniu 2011 r. zwróciło uwagę SLLGO. Potrzebna jest zatem weryfikacja materialna – w oparciu o dokumenty – uchwał rad gmin. Pozwoli to na precyzyjne stwierdzenie jak postępują rady gmin w kwestii wyodrębniania/nie wyodrębniania funduszu sołeckiego w poszczególnych latach. Bowiem, jak pisze autorka raportu rozważając przyczyny względnie niezmiennej liczby gmin, które wyodrębniają fundusz sołecki: być może od trzech lat są to w większości te same samorządy – od początku przekonane do idei funduszu sołeckiego. Stosowna baza tworzona jest w ramach monitoringu funduszu sołeckiego realizowanego przez SLLGO. Dane udostępniane przez Regionalne Izby Obrachunkowe pozwalają założyć, iż z każdym rokiem gminy przykładają większą wagę do przekazywania rzetelnych informacji do RIO, co w połączeniu z monitoringiem wykonania Ustawy o funduszu sołeckim pozwoli przedstawić pełną informację o skali funkcjonowania funduszu sołeckiego w Polsce.

Jak wygląda wdrażanie mechanizmu funduszy sołeckich w gminach?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, pisze w raporcie Paulina Sobiesiak-Penszko, posłużę się danymi statystycznymi Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji dotyczącymi wyodrębnienia lub braku wyodrębnienia funduszu sołeckiego w gminach poszczególnych województw w latach 2009–2011. Ze względu jednak na zniekształcenie tych danych – związane z potraktowaniem jako podstawy obliczeń wszystkich gmin w Polsce (w tym także miast, w których sołectw nie ma) – skorygowano wartości do gmin, w jakich wyodrębniono sołectwa. Wyniki przeprowadzonej analizy przedstawia tabela 1.

Tabela 1 dostępna jest tutaj oraz na stronie 113 w/w raportu. Kopia z publikacji za zgodą Instytutu Spraw Publicznych.

Dane zaprezentowane w tabeli 1 wskazują, że odsetek gmin, w których wyodrębniono fundusz sołecki od momentu wejścia w życie ustawy, utrzymuje się na tym samym poziomie, wynosząc 54% w 2009 roku, 52% w 2010 roku i ponownie 54% w 2011 roku. W tym samym czasie o 2 punkty procentowe (z 31% w 2009 roku do 33% w 2011 roku) wzrósł odsetek gmin, które nie wyodrębniają funduszu sołeckiego, i tylko o 2 punkty procentowe (z 15% w 2009 roku do 13% w 2011 roku) zmniejszył się odsetek gmin w Polsce, które mimo istniejących regulacji prawnych nie podjęły żadnych uchwał dotyczących wyodrębnienia w budżecie gminy środków stanowiących fundusz sołecki.

Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że mimo istniejących od kilku lat regulacji prawnych nadal duża grupa samorządów nie podejmuje żadnych uchwał dotyczących funduszu sołeckiego. W 2009 roku było to 15% samorządów, które mają sołectwa. W 2011 roku niewiele mniej – 13%. Może to wskazywać na niedostateczną świadomość prawną samorządów w zakresie ustawy o funduszu sołeckim. Mechanizm funduszu sołeckiego nie jest więc jeszcze dobrze zakorzeniony w środowiskach lokalnych jako ważne narzędzie aktywizacji obywateli. I to się z pewnością szybko nie zmieni, jeśli zarówno na poziomie centralnym, jak i na poziomie gmin zabraknie spójnej polityki informacyjnej i edukacji na temat funduszy sołeckich.

Interesujące wydaje się być zestawienie wniosków Pauliny Sobiesiak-Penszko z danymi zgromadzonymi w monitoringu SLLGO: możemy zaobserwować tendencje w podejmowaniu uchwał o tworzeniu funduszu sołeckiego w ujęciu terytorialnym. Gminy w których nie wyodrębniany jest fundusz sołecki stanowią skupiska obejmujące niejednokrotnie obszar praktycznie równy wielkości województwa w dawnym podziale terytorialnym państwa (mapa dostępna jest w artykule Gminy uczą się od siebie).

Dostęp do informacji o funduszu

Omawiany artykuł zawiera również omówienie sześciu polityk informacyjnych gmin dotyczących funduszu sołeckiego, opisanych w części Dostęp do informacji o funduszach sołeckich i ich wykorzystanie w gminach – studia przypadku. Autorka w ramach projektu Decydujmy razem poddała analizie strony internetowe, w tym Biuletyny Informacji Publicznej, pięciu gmin wiejskich i jednej gminy miejsko-wiejskiej z różnych regionów Polski.

Autorka zwraca uwagę że w wybranych do monitoringu gminach pierwsze decyzje organów stanowiących dotyczące funduszu sołeckiego (zarówno odmowne, jak i pozytywne) okazały się decydujące dla decyzji podejmowanych w kolejnych latach i konsekwentnie przez te decyzje potwierdzane. Paulina Sobiesiak-Penszko stawia hipotezę, iż stosunek władz gminy do kwestii funduszu sołeckiego oraz decyzje podjęte przez radnych na początku funkcjonowania oraz ustawy mają kluczowe znaczenie dla wyrażania bądź nie wyrażania zgody na utworzenie funduszu sołeckiego w gminie w kolejnych latach.

Paulina Sobiesiak-Penszko zwraca również uwagę na aktywność mieszkańców – w przypadku gmin ujętych w artykule analiza dotyczy wyłącznie dyskusji o funduszu sołeckim na forach dyskusyjnych – więcej miejsca poświęcając polityce organów gminy odnośnie funduszu sołeckiego.

Zdaniem badaczki w przypadku nie wyodrębniania funduszu sołeckiego w analizowanych gminach, wójtowie uzasadniali odmowę wyodrębnienia środków na fundusz sołecki „bardzo dużym obciążeniem sołtysów” przez ustawę i „niewielkimi środkami na sołectwa, którymi trudno zaspokoić potrzeby sołectw”. Te same argumenty pojawiały się przy podejmowaniu decyzji dotyczących funduszy sołeckich w kolejnych latach. Wskazują one na brak zrozumienia i znajomości idei funduszy sołeckich, niedocenianie znaczenia potencjału, który jednostki pomocnicze mogą wnosić do rozwoju całej gminy, być może również ukrytą niechęć do delegowania uprawnień na rzecz sołectw.

Wymienione wyżej przyczyny zbieżne są z wynikami badań przeprowadzonych metodą telefoniczną w 2010 i 2011 roku przez Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, na niereprezentatywnej próbie każdorazowo 80 przedstawicieli urzędów gmin: wójtów/burmistrzów, skarbników i sekretarzy gmin. Wśród przyczyn nie wyodrębniania funduszu sołeckiego pojawiały się kwestie: możliwego marnotrawienia środków funduszu sołeckiego przez mieszkańców, rozdrobnienia środków budżetowych, konieczności wykonania dużych inwestycji infrastrukturalnych (drogi, wodociągi, kanalizacja) zanim mieszkańcy będą mogli się wypowiedzieć o przeznaczaniu publicznych pieniędzy. Wielokrotnie zwracaliśmy uwagę na błędy rzeczowe oraz niespójność takiego rozumowania; z argumentami przeciwko funduszom sołeckim polemizowali także urzędujący wójtowie, np. Andrzej Olszewski, wójt Aleksandrowa Kujawskiego, w tekstach Fundusz sołecki – czy prowadzi do rozdrobnienia budżetu oraz Fundusze sołeckie – czy warto dzielić się władzą?. W 2012 roku przedstawiona zostanie analiza wywiadów pogłębionych przeprowadzonych w 2010 roku w kilkunastu lokalizacjach przez zespół programu Budżet obywatelski – SLLGO na podstawie kwestionariusza opracowanego we współpracy z badaczami z Uniwersytetu Warszawskiego. Bliżej przyjrzymy się kwestii przyczyn wyodrębniania funduszu sołeckiego.

Otwartość władzy

Jak pisze Paulina Sobiesiak, aby zwiększać rozpoznawalność mechanizmu funduszy sołeckich i zainteresowanie jego wykorzystaniem zarówno samych gmin, jak i mieszkańców, konieczna jest spójna polityka informacyjna na temat funduszy sołeckich oraz otwartość władzy na zaangażowanie mieszkańców w podejmowanie decyzji o miejscu, w którym żyją. Niechęć organów gminy do udziału mieszkańców w tworzeniu wspólnoty samorządowej może stanowić jedną z najważniejszych przeszkód dla wprowadzania funduszu sołeckiego. To mieszkańcy bowiem są bezpośrednimi beneficjentami funduszu sołeckiego – jak i wszystkich publicznych środków i to oni wskazują niezależnie od wyborów samorządowych przypadających raz na cztery lata, kierunki rozwoju tworzonej przez nich wspólnoty samorządowej. Na podstawie danych ISP i SLLGO można postawić hipotezę, iż działania na rzecz wprowadzenia w gminie funduszu sołeckiego stanową szczególne wyzwanie dla mieszkańców gmin w których w pierwszym roku funkcjonowania Ustawy o funduszu sołeckim radni podjęli decyzję o nie wyodrębnianiu funduszu sołeckiego oraz w gminach w sąsiedztwie których nie występują samorządy z funkcjonującym funduszem sołeckim.

Czy mieszkańcy sołectwa mogą zdecydować o przeznaczeniu funduszu sołeckiego m.in. na doposażenie filii biblioteki gminnej znajdującej się na terenie ich sołectwa?

Tak jest to możliwe.

Taka sytuacja miała miejsce np. w sołectwie Tumlin, w gminie Zagnańsk: Gminna Biblioteka Publiczna otrzymała 1 000 zł na zakup książek do filii bibliotecznej w Tumlinie.  21 lutego br.  zakupiono 47 nowości wydawniczych za otrzymaną na ten cel kwotę. Zgodnie z życzeniem mieszkańców sołectwa Tumlin  zbiory biblioteki  wzbogacono o lektury oraz literaturę dla dzieci i młodzieży (24 egzemplarze) oraz bestselery  poszukiwane przez wielu dorosłych czytelników  ( 23 egzemplarze)m.in. „Marzenia i tajemnice” D. Wałęsy, „Requiem dla wilka” i „Drzwi do piekła”   M. Nurowskiej, „Matka wszystkich lalek” M. Szwai, „W kanałach Lwowa” R. Marshalla na podstawie  której powstał film A. Holland „W ciemności” czytamy na stronie biblioteki dostępnej tutaj.

Również mieszkańcy sołectw Księginice, Niemstowa i Składowice w gminie Lubin zdecydowali o przeznaczeniu części środków finansowych z Funduszu Sołeckiego na rok 2011 na zakup nowości książkowych oraz doposażenie bibliotek (informacja dostępna tutaj).

Informacja o możliwości przeznaczenia przez mieszkańców funduszu sołeckiego na przedsięwzięcia związane z działalnością bądź doposażeniem bibliotek wiejskich znajduje się na stronie Programu Rozwoju Bibliotek tutaj.