Pytanie:

Mieszkańcy z funduszu sołeckiego doposażyli świetlicę. Świetlica jest wynajmowana, jednak nie jest przekazana sołectwu w zarząd. Czy powinien być na ten cel wydzielony rachunek w gminie, a co za tym idzie sporządzona uchwała w sprawie jego wydzielenia oraz ich przeznaczenia? Jeśli tak na jakiej podstawie prawnej?

Odpowiedź:

Przeznaczenie przez sołectwo środków funduszu sołeckiego na doposażenie świetlicy nie wymaga żadnych dodatkowych zabiegów. Niestety z pytania nie wynika jasno, jaki charakter ma „wynajmowanie” świetlicy. Zakładając, że doposażany jest obiekt, z którego korzystają mieszkańcy sołectwa należałoby przyjąć, że w pytaniu chodzi o wynajęcie przez gminę obiektu świetlicy od osoby trzeciej na potrzeby sołectwa. W przeciwnym wypadku należałoby rozważyć racjonalność zakupu wyposażenia do tego obiektu ze środków budżetowych, skoro korzysta z niego osoba trzecia jako najemca. Możliwa jest też sytuacji, że jedynie część świetlicy jest wynajmowana, co nie przeszkadza mieszkańcom w korzystaniu z niej i nie budzi wątpliwości co do jej doposażania.

Jeśli chodzi o kwestię „przekazywania sołectwu w zarząd” budynku świetlicy należy mieć na uwadze, że regulacje zawarte w art. 48 ustawy o samorządzie gminnym, przewidujące możliwość zarządzania przez jednostkę pomocniczą mieniem, rozporządzanie dochodami z tego źródła oraz zakres czynności dokonywanych samodzielnie przez jednostkę w odniesieniu do przekazanego mienia stwarzają tylko iluzję, że sołectwo będzie mogło np. zawierać w imieniu gminy umowy najmu mienia gminnego oraz z pominięciem budżetu dysponować swobodnie dochodami z tego tytułu. Przekazanie sołectwu „w zarząd” nieruchomości nie oznacza, że organy gminy nie są zobowiązane do przestrzegania obowiązków wynikających z ustawy o finansach publicznych i ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Stoję na stanowisku, że kwestie przeprowadzenia procedury wynajęcia świetlicy powinien przeprowadzić urząd gminy, po zasięgnięciu opinii sołectwa. Za bezzasadne uważam tworzenie odrębnych rachunków bankowych dla gromadzenia wpływów z tego najmu, ponieważ są to środki budżetu (niezależnie kto zawarłby umowę i czy ustanowionoby „zarząd”) i muszą podlegać wszelkim regułom jego realizacji. Z punktu widzenia ustawy o finansach publicznych nie jest możliwe utworzenie swego rodzaju „rachunku bankowego sołectwa”, którym dysponowałyby organy sołectwa. Praktyka pokazuje duży rozdźwięk między stanowiskami wojewodów i regionalnych izb obrachunkowych w tych sprawach. Istnieje bowiem wiele statutów sołectw i gmin przewidujących możliwość tworzenia rachunków dla sołectw, jednakże są to akty wydane przed wielu laty. Nadzór r.i.o. nad uchwałami budżetowymi stoi jednak na jasnym – i właściwym – stanowisku, że postanowienia tego typu nie mogą doczekać się praktycznej realizacji ze względu na sprzeczność z zasadami gospodarki finansowej gminy. I nie ma dla tego stanowiska znaczenia czy nieruchomość została przekazana sołectwu „w zarząd”.

Osobną kwestią jest możliwość porozumienia się wójta i sołectwa co do wydatkowania z budżetu równowartości środków pochodzących z najmu świetlicy na cele wskazane przez sołectwo. Ustalenia w tym zakresie będą jednak posiadały nieformalny charakter (z punktu widzenia prawa), zaś środki z budżetu będą wydawane na zasadach ogólnych. Mogą być one wyszczególnione w uchwale budżetowej jako środki do dyspozycji sołectwa lub też stanowić kwotę zwiększenia funduszu sołeckiego dla tego sołectwa na podstawie art. 3 ust. 1 ustawy o funduszu sołeckim.

Przedstawiamy publikację Wojciecha Lachiewicza Gospodarka finansowa sołectw na podstawie ustawy o funduszu sołeckim oraz w ramach ustaleń statutu gminy i statutu sołectwa.

Jeśli interesujesz się finansami swojego sołectwa, jeśli chcesz wiedzieć jaki jest udział sołectwa w decydowaniu o wydatkach budżetu gminy, jeśli zastanawiasz się nad poprawnym ujęciem pomysłów mieszkańców we wniosku o fundusz sołecki – zapraszamy do lektury.

Wojciech Lachiewicz wybitny specjalista z dziedziny finansów publicznych, radca prawny, członek Kolegium RIO w Krakowie i wykładowca akademicki, omawia kwestie gospodarki finansowej sołectw na podstawie ustawy o funduszu sołeckim oraz w ramach ustaleń statutu gminy i statutu sołectwa. Publikacja zawiera również analizę wybranych orzeczeń sądowych dotyczących funduszu sołeckiego, a także wybór przepisów prawnych.

Dziękujemy autorowi za wyrażenie zgody na udostępnienie publikacji na stronie funduszesoleckie.pl. Publikacja jest bezpłatna. W postaci załącznika można pobrać ją TUTAJ lub po kliknięciu obrazka:

Spis treści znajduje się TUTAJ oraz niżej:

Coraz częściej mieszkańcy i mieszkanki chcą nie tylko brać udział w zebraniach wiejskich czy posiedzeniach rad osiedli, ale również rejestrować te spotkania by z innymi dzielić się wiedzą co się dzieje w ich miejscowościach, wsiach i osiedlach. Zdarza się, że chcąc filmować przebieg zebrania natrafiają na opór władz oraz niektórych mieszkańców, którzy nie zdają sobie sprawy, że uczestnictwo w zebraniu wiejskim jest faktycznym sprawowaniem funkcji publicznych. W poniższym artykule przedstawiamy aktualny stan prawny i odpowiadamy na pytanie, czy każdy może nagrać przebieg zebrania wiejskiego.

Przykłady nagrań zebrań wiejskich znaleźć można np. na stronie Lepsze Ryglice tutaj bądź tutaj.

Udostępniamy pismo SLLGO dotyczące jawności zebrań wiejskich skierowane do organu administracji publicznej (tutaj). SLLGO wnosiło również o pouczenie funkcjonariuszy policji o właściwej interpretacji opisanych w poniższym artykule przepisów.

Nagrywanie przebiegu zebrania wiejskiego

Sołectwo, zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym jest jednostką pomocniczą gminy. Oznacza to, że część zadań gminy realizowana jest na najniższym szczeblu administracyjnym, czyli tym najbliższym mieszkańcom. Wszyscy dorośli mieszkańcy danego sołectwa tworzą zebranie wiejskie, które zgodnie z art. 36 ust. 1  ustawy o samorządzie gminnym są organem uchwałodawczym sołectwa.

Jawność działania władzy gwarantuje art. 61 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzając, że  obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

Należy również zwrócić uwagę na treść art. 11 b ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym, który stanowi, że jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy. Nie bez przyczyny ustawodawca użył określenia w szczególności. Oznacza to, że nie jest to katalog zamknięty i należy uznać, że są i inne dopuszczalne sposoby realizacji zasady jawności organów i ich komisji oraz organów jednostek pomocniczych w tym również transmisja audiowizualna z obrad zebrania wiejskiego.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 6 grudnia 2012 r. (I OSK 2021/21) stwierdził, że:

w zebraniu wiejskim mogą brać udział wszyscy mieszkańcy sołectwa, a więc mogą uczestniczyć w obradach i podejmować uchwały. Jest to niewątpliwie przejaw demokracji bezpośredniej, ich legitymacja do uczestniczenia w zebraniu wiejskim wynika jedynie z faktu zamieszkiwania na terenie sołectwa. Udział mieszkańców sołectwa w zebraniu wiejskim należy zatem do sfery publicznej działalności tych osób, bowiem decydując się na uczestniczenie w zebraniu wiejskim, każdy jego uczestnik, będący mieszkańcem danego sołectwa, godzi się na udział w pracach organu uchwałodawczego sołectwa, a więc jednostki pomocniczej gminy, tym samym – godzi się więc na udział w życiu publicznym.

Dalej, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza m.in., że:

podejmując próbę wskazania ogólnych cech, jakie będą przesądzały o tym, że określona osoba ma związek ze sprawowaniem funkcji publicznej, można uznać, że chodzi tu o takie przypadki, w których związek ze sprawowaniem tych funkcji jest równoznaczny ze współdecydowaniem o sytuacji prawnej innych osób lub środków publicznych albo łączy się co najmniej z przygotowywaniem i opiniowaniem decyzji, które dotyczą, bądź pozostają w gestii, innych podmiotów. Tak też jest w rozpoznawanej sprawie, bowiem uczestnictwo mieszkańca danego sołectwa w zebraniu wiejskim sprawia, że od chwili otwarcia obrad aż do momentu ich zakończenia ma on wpływ na podejmowane uchwały organu sołectwa, a więc jego udział w sprawowaniu władzy publicznej związany jest z pełnieniem w tym czasie funkcji publicznej. Zatem jego dane osobowe, poprzez fakt uczestnictwa w pracach organu uchwałodawczego sołectwa, stają się danymi publicznymi, jako że mają związek z wykonywaniem przez niego funkcji publicznej.

Jawność działania sołectwa zostało również szeroko przedstawiona w doktrynie.  Można spotkać się z poglądem, że organami kolegialnymi jednostek pomocniczych pochodzącymi z powszechnych wyborów są zgodnie z treścią art. 36 i 37 SamGminU zebrania wiejskie, zebrania mieszkańców, rady osiedlowe oraz rady dzielnicowe. (M. Bidziński, M. Chmaj, P. Szustakiewicz Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Komentarz – str. 181). Oznacza to, że zdaniem autorów przepis art. 61 ust. 2 Konstytucji należy stosować w tym wypadku wprost, bez żadnych wątpliwości, że wyrażone tam uprawnienie dotyczy również bezpośrednio zebrań wiejskich.

Z innej perspektywy spojrzał na to zagadnienie Piotr Sitniewski, stwierdzając, że przecież celem ustawodawcy wyrażonym w art. 20 [ustawy o dostępie do informacji publicznej], gdzie mowa jest o organach kolegialnych pochodzących z wyborów powszechnych, jest objęcie tą regulacją pewnych organów miedzy innymi dlatego, iż ich skład zależy bezpośrednio od woli mieszkańców. Osoby go tworzące stały się ich członkami z woli mieszkańców, a skład osobowy jest w całości odzwierciedleniem woli wyborców, a nie organów pochodzących z wyborów. Skoro skład organu pochodzi bezpośrednio z wyborów, należy przyznać prawo każdemu zainteresowanemu do uczestniczenia w przebiegu jego obrad. Używając argumentacji a minori ad maius, skoro organ kolegialny pochodzący z wyborów powszechnych objęty został obowiązkiem zapewnienia jawności swoich posiedzeń, to tym bardziej takim obowiązkiem objęty został organ kolegialny, którego skład  jest wynikiem zaistnienia najczystszej formy demokracji bezpośredniej, gdy w jego skład wchodzą wszyscy mieszkańcy sołectwa. (Dostęp do informacji publicznej jednostkach samorządu terytorialnego – str. 64).

Odpowiednim podsumowaniem tych poglądów może być stanowisko Moniki Augustyniak, która dowodzi, że:

zebranie wiejskie oraz ogólne zebranie mieszkańców nie spełniają przesłanki pochodzenia z powszechnych wyborów, jednak są wyrazem demokracji bezpośredniej, co sprawia, że pomimo braku przeprowadzenia jakichkolwiek wyborów dla wyłonienia składu tych organów ich legitymizacja jest pełna. Stąd wniosek, że skoro zasadą jawności posiedzeń zostały objęte organy sięgające do form demokracji pośredniej, to tym bardziej (…) zasadne wydaje się przyznanie przymiotu jawności posiedzeń organom jednostek, które sięgają do form demokracji bezpośredniej. Odmienny punkt widzenia byłby nie do zaakceptowania jako nieracjonalny, choćby ze względu organizacyjnych (…). Sądzę, że można zaliczyć zarówno zebranie wiejskie, jak i ogólne zebranie mieszkańców do grona podmiotów, o których stanowi art. 20 u.d.i.p. – jako organy, które w swej istocie zawierają zasadę powszechności (Jednostki Pomocnicze Gminy – str. 176).

Jawność zebrań wiejskich  jest więc równoznaczna z możliwością ich nagrywania.

Skoro każdy może uczestniczyć w obradach zebrania wiejskiego (również w charakterze obserwatora), to również dopuszczalne jest, a wręcz wskazane, rejestrowanie tych obrad celem dokonania przekazu szerszej liczbie obywateli.  Należy zwrócić uwagę, że art. 61 ust. 2 Konstytucji w sposób szczególny wskazuje na wartość jaką jest rejestracja przebiegu posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów. Świadczą o tym również przytoczone wyżej przepisy ustawy o samorządzie gminnym. Zdaniem autorów Komentarza do ustawy o samorządzie gminnym (Lexis Nexis, Warszawa, 2007) art. 11b ust. 2 ma charakter ius cogens i jego obowiązywanie może wyłączyć jedynie inny przepis rangi ustawowej. Nie można również przepisu art. 61 ust. 2 Konstytucji traktować w kategoriach ograniczania dostępu do posiedzeń innych organów lub ich komisji. Jawność obrad i prawo wstępu obejmuje więc nie tylko grupę osób, które fizycznie są w stanie uczestniczyć w posiedzeniu, ale również tych wszystkich, którzy są tym zainteresowani, ale z różnych przyczyn z tego prawa nie mogą skorzystać.  Analiza zasad jawności wskazanych powyżej oraz charakteru zebrania wiejskiego w myśl wyrażonej zasady przez NSA w wyroku z dnia 2 lipca 2003 r. sygn. akt II SA 837/03 ogólną zasadą wynikającą z art. 61 Konstytucji RP, jest dostęp do informacji. Wszelkie wyjątki od tej zasady winny być formułowane w sposób wyraźny, a wątpliwości winny przemawiać na rzecz dostępu należy przyjąć, iż również art. 61 ust. 2 Konstytucji ma swoje zastosowanie.

W związku z tym realizowana powinna być i w tym wypadku możliwość rejestracji dźwięku lub obrazu, o którym mowa w art. 61 ust 2 Konstytucji RP.

Nie zachodzą również inne przesłanki, które uniemożliwiają rejestrację dźwięku i obrazu z przebiegu zebrania wiejskiego. Co więcej, ustawa z 4 lutego 1994 r. o ochronie praw autorskich i prawach pokrewnych w art. 81 ust. 2 stanowi, że zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Skoro zatem dopuszcza się możliwość swobodnego rozpowszechniania tego typu nagrań, tym bardziej usprawiedliwione i dopuszczalne jest ich rejestrowanie i dzielenie się transmisją z innymi.

Wyrok Sądu Najwyższego

8 listopada 2012 r. Sąd Najwyższy wydał wyrok (sygn. akt I CSK 190/12) w sprawie istotnej dla przejrzystości finansów publicznych. Sąd Najwyższy zobowiązał prezydent Warszawy do udostępniania informacji publicznych związanych z wykonywaniem usług na rzecz miasta. Proces dojścia do informacji publicznej rozpoczął radny Warszawy pismem dostępnym tutaj.

W tej sprawie SLLGO wystosowało do Sądu Najwyższego opinię przyjaciela sądu dostępną tutaj.

Sędzia Krzysztof Pietrzykowski w ustnym uzasadnieniu wyroku wskazał, że dla jawności życia publicznego liczy się nie tylko informacja, ile pieniędzy otrzymują poszczególne osoby wykonujące pracę dla podmiotu publicznego, ale też kto tą pracę wykonuje.

W efekcie prezydent Warszawy udostępnia na bieżąco, w specjalnej zakładce Biuletynu Informacjii Publicznej informacje dotyczące zawieranych przez miasto umów ze wskazeniem imienia i nazwiska każdej osoby, która zawiera umowy z samorządem. Z rejestrem umów, przeszukiwalnym według dzielnic, biur jednostek organizacyjnych i prawnych miasta stołecznego Warszawy, można zapoznać sie tutaj, a przykładowo dla dzielnicy Białołęka (w której do 2010 roku funkcjonowały 3 sołectwa!) po kliknięciu poniższego obrazka. Niezaleznie od prowadzonego rejestru każdy w drodze wniosku o informację publiczną ma prawo zapoznać się z dokumentami potwierdzającymi publiczne wydatki.

Czy taki rejestr może funkcjonować w mojej gminie? Tak!

3 stycznia 2013 r. mieszkaniec sołectwa Nowa Wieś w gminie Kęty, sympatyk naszego stowarzyszenia zainspirowany m.in. wyrokiem Sądu Najwyższego oraz ugruntowanym orzecznictem sądów administracyjnych, dotyczącym jawności finansów publicznych, złożył wniosek

o utworzenie i prowadzenie przez Urząd Gminy Kęty rejestru umów zawieranych przez Gminę Kęty oraz jednostki gminne, który to rejestr zostałby udostępniony na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Gminy Kęty oraz na stronie serwisowej UG Kęty.

Wniosek dostępny jest tutaj oraz po kliknięciu poniższego obrazka:

4 lutego 2013 r. burmistrz gminy Kęty pismem o sygn. OS.152.2.2013 poinformował wnioskującego, iż

uważając Państwa wniosek za słuszny i celowy podjęliśmy działania w celu wprowadzenia w najbliższym czasie proponowanego przez Państwo rozwiązania.

Odpowiedź urzędu dostępna jest tutaj oraz po kliknięciu poniższego obrazka:

Przypominamy, że każdy może złożyć taki wniosek jak mieszkaniec sołectwa Nowa Wieś w gminie Kęty, w dowolnej gminie. O wniosku z art. 241 KPA pisaliśmy tutaj. Portal Nowa Wieś w gminie Kęty dostępny jest tutaj.

Mam takie trzy zasady, którymi się kieruję w pracy sołeckiej. Po pierwsze: potrzeby mieszkańców. Po drugie: informowanie. Po trzecie: rzetelne rozliczanie. Ale może zaczniemy od ludzi, od nas w Rębiszowie?

Mieszkańcy to podstawa

Zaczynam od nas, dlatego że mieszkańcy to podstawa, to samorząd. Są dobre samorządy w gminach, powiatach – myślimy wtedy zazwyczaj o usługach, szkołach, zdrowiu. Na poziomie sołectwa dobry samorząd to przede wszystkim dobrze zintegrowana społeczność wsi. Bo samorząd to my.

To taki mocny początek, co tu dużo mówić, ale dopiero kiedy będziemy dobrze zintegrowaną grupą, taką która wie czego chce – będziemy partnerami do konkretnych rozwiązań dla urzędu gminy, dla starostwa. A wszyscy w sołectwie chcemy, aby lepiej nam się tutaj żyło, abyśmy się lepiej rozumieli i te nasze wyobrażenia musimy przekładać na słowa. Inaczej rozmawia się z grupą, która wie czego chce, zna temat, formułuje swoje oczekiwania jak równy z równym. Czym jest prawdziwa siła w sołectwie? To dobrze zintegrowani ludzie.

No, ale może się wydawać, że nie od tego zaczyna się rozmowę w sołectwie. Bo drogi, lampy, kanalizacja… Wiem, że są to ważne problemy, bo to nasze sprawy. Ale czy można je rozwiązać na poziomie sołectwa? Na czym powinniśmy się skupić jako mieszkańcy? Jaka jest nasza rola? Tych pytań nie można pominąć.

Będąc sołtysem nie obiecywałem wodociągu, kanalizacji czy dokończenia oświetlenia – choć to rzeczy bardzo potrzebne, których nie ma. Jednak nie na tym polega rola sołtysa, by budować wodociąg. Od tego, na miarę zasobów, jest urząd gminy. Naszą rolą jest zwracać uwagę na nasze potrzeby, ściągać kogo trzeba, rozmawiać, wskazywać co jest do zrobienia i oczekiwać wykonania. A także rozliczać – taka jest rola ludzi i sołtysa, który ma im służyć i pomagać. To trochę inny budowniczy, buduje społeczność, choć trzeba przyznać, że jak trzeba to oczywiście chwyci za łopatę.

Zacząłem od integracji

Pierwsze co zrobiłem po wyborach, to zebranie nowej rady soleckiej. Założyliśmy stronę internetową sołectwa, aby lepiej wyjść z informacją do mieszkańców. Rębiszów to duża wieś, posiada wielu mieszkańców, również tych, którzy wyjechali i obecnie znajdują się w różnych częściach Polski i świata. Zdecydowaliśmy o założeniu strony, aby także do nich dotrzeć z wiadomościami ważnymi dla naszej społeczności, a przede wszystkim, aby w jeszcze jeden sposób integrować Rębiszowian.

Informacje znajdujące się na naszej stronie, stanowią przykład, że w Rębiszowie mieszkają ludzie, którzy zaczynają się coraz lepiej dogadywać. Powstało takie przekonanie, że musimy nauczyć się ze sobą rozmawiać, spotykać, radzić, formułować wnioski – to jest to o co mi chodzi. Są trudne rzeczy, i trzeba je rozwiązywać na zasadzie dialogu. Owszem, występują różnice w poglądach, zapatrywaniach na różne rozwiązania, ale niezależnie jakie zdanie zostanie wybrane, wszyscy muszą się zaangażować. Tu wszystko zależy od nas. No na tym polega ten nasz wiejski samorząd – nie ma go bez zaangażowania.

Sołtys musi uparcie, choćby nie każdy to lubił – a mi sprawia to wielką frajdę – wracać do kluczowej sprawy: integracji sołectwa. Kluczową sprawą dla funkcjonowania sołectwa jest integracja jego mieszkańców, a ta następuje w różnych momentach – przy pracy, zabawie, podczas wycieczki i podczas spotkania. Jako mieszkańcy interesujemy się tym, co jest wokoło nas, naszym życiem tutaj, w tej społeczności. Wspomaganie takiego zainteresowania i integracji powinno być celem pracy sołtysa i rady sołeckiej, ponieważ zainteresowanie mieszkańców życiem własnej społeczności oznacza również zaangażowanie. Wracam cały czas do kwestii integracji mieszkańców, ponieważ zintegrowani, zaangażowani mieszkańcy mówią czego im potrzeba.

Po pierwsze potrzeby mieszkańców

Można podpatrywać dobre praktyki u innych, przenosić je na grunt swojego sołectwa, co nie zastąpi głosu mieszkańców, który powinien być na pierwszym miejscu. Moim zdaniem nie warto wprowadzać pomysłów na zasadzie: pójdę, skopiuję, pochwalę się. Dlaczego? Wtedy we wsi i tak na koniec zostaniemy z niczym – cudze pomysły, cudze potrzeby a nasze realia. Jeśli komuś potrzebny jest poklask, może tak działać, ale jeśli chce tu mieszkać, to nie tędy droga. Sołtysowi może się jeszcze udać pójść na skróty, ale czy takim skrótem uda się przejść całej wsi? Jasne, że nie. Trzeba zacząć od początku: ludzie, potrzeby, realia, spotkania, spotkania, spotkania i tyle samo rozmów z perspektywą na zmiany. Dlatego musimy uczyć się słuchać i rozmawiać. To wcale nie jest prosta sprawa.

Sądzę, że nie da się inaczej rozwijać miejscowości niż spotykając się, zdobywając wiedzę – czasem trzeba posiedzieć w internecie, wyjechać, ale przecież pomysły nie rodzą się po to, aby nasze spotkania odbywały się gdzieś poza sołectwem.  Przy dobrej atmosferze, z czasem pojawiają się propozycje: słuchajcie, a może byśmy spróbowali czegoś takiego… Kilka lat temu wpadły mi w ręce stare widokówki z Rębiszowa (wtedy jeszcze nie myślałem, że  będę sołtysem). Wówczas  pomyślałem, aby zorganizować spotkanie nawiązujące do historii Rębiszowa, pokazać jak to było kiedyś. Teraz wspólnie  rozwinęliśmy ten pomysł i trafiliśmy w dziesiątkę. Nie dość, że miało miejsce duże spotkanie w świetlicy wiejskiej, to z pomocą wielu osób m.in. Arka Włodarskiego z Muzycznego Radia Jelenia Góra, dotarliśmy do kilkudziesięciu przedwojennych widokówek Rębiszowa i udało nam się wydać pamiątkowy kalendarz. To był tylko punkt wyjścia dla dalszych działań podejmowanych wspólnie w naszej miejscowości. Bowiem naszym największym sukcesem była mobilizacja na rzecz zakupu pompy insulinowej dla mieszkańca naszej miejscowości. Dzięki zaangażowaniu udało się.

Po drugie informowanie

Aby poznać oczekiwania ludzi, trzeba organizować spotkania. Nawet nie muszą to być zebrania wiejskie, tylko spotkania, aby lepiej się poznać, podyskutować. W Rębiszowie towarzyszą im kawa, herbata, ciastka. Emocje znajdują wtedy ujście i w takiej atmosferze łatwiej jest konstruktywnie porozmawiać. Dla nowego sołtysa takie spotkania to też okazja, aby powiedzieć: ja mam taki pomysł, chciałbym poznać inne. Przecież mój pomysł nie musi się spodobać – wybierzemy taki, jaki chcielibyśmy wspólnie zrealizować i ciągniemy go dalej.

Informowanie mieszkańców odgrywa istotną rolę. Jeśli ludzie nie będą informowani o tym, co dotyczy publicznych spraw, to każdy, niezależnie od stanowiska jakie zajmuje – szybko straci autorytet i zaufanie, a to jest koniec czegoś podstawowego w życiu społeczności. Zaufanie jest bardzo szybko stracić, a odbudować… dużo trudniej. Przynajmniej tyle samo wysiłku należy wkładać w realizację jakiegoś pomysłu, co w informowanie o nim oraz rozliczanie jego wykonania.

Po trzecie rzetelne rozliczanie

Z każdej pracy na rzecz dobra publicznego trzeba się rzetelnie rozliczyć. Można wykazać na co poszły nasze pieniądze z budżetu gminy, chociażby z funduszu sołeckiego. W naszej miejscowości z funduszu udało się m.in. doposażyć świetlicę wiejską w ekran i rzutnik, klub sportowy w nowe stelaże pod  krzesełka, a w OSP dofinansować wykonanie wjazdu do garażu. Okazało się, że dzięki tym zakupom można także ciekawiej organizować spotkania, zebrania wiejskie.

Co do funduszu, to fundusz najlepiej broni się sam. Proponuję zobaczyć, co udało się za te pieniądze osiągnąć, porozmawiać z ludźmi, to są rzeczy które każdy może w ciągu roku samemu ocenić. Fundusz sołecki to możliwości, widzą to mieszkańcy, widzą to radni. Dwa lata temu fundusz przeszedł jednym głosem, w tym roku było inaczej – na 15 radnych tylko jeden był przeciwny, czyli widać, że opłacało się przekazać część władzy w ręce mieszkańców. Przystępujemy również  do innych inicjatyw, np. bierzemy udział w działaniach na rzecz odnowy wsi, a o ich przebiegu i wynikach będziemy na bieżąco informować m.in. na naszej stronie internetowej rebiszow.pl.

Samorząd to my! Samorząd czyli kto?

W 2012 roku w pracy z funduszem sołeckim wspieraliśmy wspólnoty samorządowe na różnych poziomach. Zaangażowaliśmy się w wyjaśnienie kwestii wyliczenia kwoty funduszu sołeckiego na rok 2013, organizowaliśmy konferencje regionalne w województwach, na zaproszenie mieszkańców prowadziliśmy spotkania w gminach i sołectwach. Uczestniczyliśmy w spotkaniach organizacji działających na obszarach wiejskich. Wspieraliśmy wspólnoty samorządowe, czyli kogo?

Kto tworzy samorząd? W gminie wspólnotę samorządową z mocy prawa tworzą wszyscy mieszkańcy. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy. Nie wyłącza to jednak wszystkich innych form uczestnictwa obywateli w życiu gminy, które organy gminy zobowiązane są wspierać i zgodnie z przepisami realizować. Warto np. aby gminy prowadziły rzetelne konsultacje budżetów gmin.

Dużym polskim problemem jest znikome zaangażowanie ludzi w problemy samorządności. Składa się na to wiele przyczyn. […] Samorząd stał się w Polsce trwałym elementem ustroju, ale ludzie nadal nie bardzo wiedzą, co to jest ta cała samorządność […] Musi istnieć system kontroli społecznej, stwierdził jeden z autorów polskiego ustroju samorządowego Jerzy Regulski w wywiadzie udzielonym Gazecie Wrocławskiej w 2010 r. Aby mieszkańcy wiedzieli czym jest samorząd, muszą znać swoje prawa i egzekwować je, także w formie społecznej kontroli władzy.

Poważne traktowanie mieszkańców

W czasie wszystkich spotkań podkreślaliśmy znaczenie świadomości swoich praw przez mieszkańców, uwzględniania ich głosu w podejmowaniu decyzji dotyczących spraw publicznych. Jedną z kluczowych spraw podejmowanych przez Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich jest prawo do informacji, zapisane w art. 61 Konstytucji. Przysługuje ono każdemu obywatelowi i obywatelce. Udostępnianie informacji publicznych w tym szczególnie dotyczących gospodarki finansowej samorządów umożliwia społeczną kontrolę władzy. Kontrolując swoje władze obywatele włączają się w życie gminy w jeden z najbardziej aktywnych sposobów.

Którą drogą do samorządu?

W 2012 roku informując o prawach mieszkańców spotykaliśmy się wspólnie na wielu wydarzeniach. Dziękujemy za Państwa obecność i pytania! O funduszu sołeckim i prawach mieszkańców rozmawialiśmy m.in.:

W maju podczas XI Spotkania Organizacji Działających na Obszarach Wiejskich w Marózie, pt. organizacje, samorząd, razem czy osobno?

Zenon Michajłowski, członek Stowarzyszenia Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich przy stanowisku SLLGO, Maróz 2012.

Na wiosnę oraz jesienią zebraliśmy się również w gronie uczestników i uczestniczek akcji Masz Głos Masz Wybór zainteresowanych funduszem sołeckim. Oprócz dwóch warsztatowych spotkań stacjonarnych w Warszawie, w ramach akcji odbyło się również kilkanaście lokalnych spotkań dotyczących funduszu sołeckiego w całej Polsce.

Odwiedziliśmy m.in.: Grzmiącą (woj. zachodniopomorskie), Żukowo (woj. pomorskie), Lubiewo i Dobrzyń nad Wisłą (woj. kujawsko-pomorskie), Bełżec i Ostrówek (woj. lubelskie), Działoszyn (woj. śląskie), Winnicę i Starą Białą (woj. mazowieckie) oraz Łomżę (woj. podlaskie). Dziękujemy naszym uczestnikom i uczestniczkom za zaproszenia oraz inspirujące rozmowy! Wywiady z uczestnikami listopadowego spotkania: sołtysami i sołtyskami, mieszkańcami sołectw pojawią się wkróce na naszej stronie internetowej.

Informacje o możliwości uczestniczenia w 2013 roku w akcji Masz Głos Masz Wybór w działaniach dotyczących funduszu sołeckiego opublikujemy w lutym.

Do samorządu staraliśmy się również dotrzeć współorganizując 10 października br. w parlamencie Klub Samorządowca. Tematem rozmów był budżet obywatelski, którego jedną z form jest fundusz sołecki.

Program dostępny jest tutaj, relacja na stronie Senatu dostępna jest tutaj. Klikając na poniższą fotografię można obejrzeć przebieg konferencji.

Od czerwca do września br. zorganizowaliśmy również regionalne konferencje dotyczące funduszu sołeckiego. Wydarzenia objął swoim patronatem Minister Administracji i Cyfryzacji. Spotkania odbywały się w Urzędach Wojewódzkich w Białymstoku, Bydgoszczy, Gorzowie Wielkopolskim, Kielcach, Olsztynie (dodatkowo w Ełku), Rzeszowie i Szczecinie.

Klikając na poniższą fotografię urochomisz krótki film ze spotkania w Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim.

Najważniejszą formą naszej aktywności było uczestnictwo w spotkaniach w gminach i sołectwach.

Klikając na poniższą fotografię uruchomisz krótki film ze spotkania o funuduszu sołeckim w gminie Stara Biała (woj. mazowieckie).

Odwiedź stronę sołectwa Rębiszów (woj. dolnośląskie) dostępną tutaj i zobacz ile osiągnął sołtys, rada sołecka oraz mieszkańcy. Mieliśmy przyjemność dwukrotnej wizyty w sołectwie. Gratulujemy aktywności sołtysa Piotra Cybulskiego!

fot. Andrzej Woźniak/Piotr Cybulski

Zachęcamy do zapoznania się z publikacją Fundusz sołecki w pytaniach i odpowiedziach wydaną przez Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, w programie Budżet obywatelski.

W zespole programu Budżet obywatelski pracujemy na rzecz mieszkańców:

• odpowiadamy na Państwa pytania i przedstawiamy opinie prawne – tylko w sierpniu i wrześniu 2012 r. udzieliliśmy pisemnych odpowiedzi na ponad 250 pytań,

• publikujemy artykuły dotyczące funkcjonowania funduszy sołeckich – kilkanaście tekstów otrzymaliśmy od Państwa,

• prowadzimy kompleksowy monitoring funkcjonowania ustawy – nasze działania dotyczą gmin i instytucji centralnych,

• gromadzimy i udostępniamy wiedzę – prowadzimy własne badania i udostępniamy dane publicznych instytucji, w tym RIO,

• pracujemy z najlepszymi ekspertami z regionalnych izb obrachunkowych oraz ośrodków akademickich,

• aktywnie korzystamy z prawa – m.in. zmobilizowaliśmy do działania ponad 200 rad gmin, doprowadziliśmy do kilkudziesięciu istotnych rozstrzygnięć sądowych, podjęliśmy działania m.in. wobec GUS,

• monitorowaliśmy proces wprowadzania zmian do ustawy o funduszu sołeckim, który do zmian nie doprowadził – jesteśmy zwolennikami trwałości prawa i niewprowadzania pochopnych, nieprzemyślanych zmian,

• i co dla nas najważniejsze: spotykamy się z Państwem w całej Polsce: w gminach, w sołectwach, uczestnicząc w wydarzeniach, a ostatnio na konferencjach organizowanych wspólnie z wojewodami pod patronatem Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. 

Publikacja, którą przedstawiamy, w krótkiej formie zbiera to, co naszym zdaniem ważne. Publikacja Fundusz sołecki w pytaniach i odpowiedziach jest bezpłatna, można ją pobrać, drukować i rozpowszechniać. Wprowadzanie zmian zabronione. Publikacja obejmuje stan prawny na wrzesień 2012 r. W przypadku udostępniania na Państwa stronie internetowej prosimy o umieszczenie odnośnika do strony funduszesoleckie.pl

Publikacja w wersji elektronicznej

Plik do pobrania i wydruku w formacie A4 dostępny jest TUTAJ.

Plik do pobrania i wydruku w formie zeszytowej – po wydrukowaniu i złożeniu na pół publikacja tworzy niewielką książeczkę – dostępny jest TUTAJ (okładka) i TUTAJ (środek).

Publikacja tradycyjna

Dysponujemy egzemplarzami publikacji, które chętnie Państwu prześlemy drogą tradycyjną. W pierwszej kolejności publikację wysyłamy do bibliotek wiejskich oraz do gmin, w których fundusz sołecki funkcjonuje pierwszy rok.

Jeśli interesuje Państwa otrzymanie publikacji, prosimy o kontakt na adres: funduszesoleckie@sllgo.pl. Prosimy również o krótkie opisanie zmian, jakie Państwa zdaniem nastąpiły w związku z wprowadzeniem w życie funduszu sołeckiego w Państwa gminie/sołectwie oraz wyzwań, z jakimi się Państwo spotykacie. Państwa uwagi pozwolą nam lepiej odpowiedzieć na pojawiające się potrzeby. Prosimy również o nadsyłanie wszelkich uwag krytycznych dotyczących publikacji.

Wszystkich tych działań nie byłoby, gdyby nie wsparcie Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe. Serdecznie dziękujemy!

POBIERZ PLIK: Fundusz_sołecki_pytania_odpowiedzi_2012_funduszesoleckie.pl

Prezentujemy strukturę wydatków poniesionych przez gminy w ramach funduszy sołeckich w 2011 r.

Według danych Ministerstwa Finansów w 2011 r. przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego zostały zrealizowane na kwotę 205 344 705 zł. Wszystkie przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego ujmowane są rokrocznie w budżecie gminy w działach, rozdziałach i paragrafach. Działy budżetu są najbardziej ogólnym sposobem opisu wydatków z budżetów gmin. Jaką część wydatków poniesionych przez gminy w ramach funduszy sołeckich w 2011 r. stanowiły wydatki związane z przedsięwzięciami ujętymi w budżetach gmin np. w dziale transport i łączność przestawia poniższy wykres.

90% wydatków ujętych w dziale transport i łączność dotyczyło przedsięwzięć związanych z drogami gminnymi. W przypadku działu kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 71% wydatków związanych było z przedsięwzięciami dotyczącymi ośrodków kultury czy świetlic wiejskich. W dziale gospodarka komunalna i ochrona środowiska 98% wydatków dotyczyło takich kwestii jak m.in. utrzymanie zieleni, oczyszczanie wsi. 55% środków ujętych w dziale kultura fizyczna dotyczyło przedsięwzięć związanych z gminnymi obiektami sportowymi. Osoby zaineresowane szerzej kwestiami wydatków na sport zapraszamy do zapoznania się z Obywatelskim Monitoringiem Sportu organizowanym przez SLLGO w 2012 r.

Prezentujemy również tabelę zawierającą szczegółowe informacje dotyczące opisu blisko 1% pozostałych wydatków. Tabela dostępna jest w formacie arkusza kalkulacyjnego tutaj lub pliku PDF tutaj.

Komentarz

Wydatki ujęte w poszczególnych działach budżetu stanowią jedynie orientacyjną informację, w jaki sposób gminy przyporządkowały przedsięwzięcia mieszkańców zapisane we wnioskach o fundusz sołecki. I tak np.: kwota ponad 6 mln złotych przedsięwzięć przypisanych do działu rolnictwo i łowiectwo obejmuje m.in. takie kwestie jak melioracje czy infrastrukturę wodociągową i sanitacyjną wsi. Najbardziej szczegółowe dane o wydatkach z funduszu sołeckiego znajdują się we wnioskach o fundusz sołecki.

Uogólniając dane dotyczące realizacji Ustawy o funduszu sołeckim za 2011 r. w aspekcie finansowym, nie można zapominać, iż każda wspólnota samorządowa, każde sołectwo ma swoje potrzeby, zaś przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego stanowią bezpośredni wyraz owych potrzeb w konkretnym czasie i miejscu. Niektóre z owych potrzeb, np. kwestia opieki nad lokalnymi zabytkami zdaniem jednej społeczności, powinny być zaspokojone szybciej – dlatego znalazły się we wniosku o fundusz sołecki na 2011 r. W tym samym czasie inna wspólnota samorządowa – mieszkańcy innego sołectwa zdecydowali np. o przeznaczeniu większej kwoty na spotkania mieszkańców bądź doposażenie świetlicy wiejskiej. Warunki funkcjonowania sołectw są bowiem różne i często nieporównywalne.

Należy podkreślić, iż mieszkańcy sołectw podjęli decyzje dotyczące budżetów gmin w sposób odpowiedzialny, o czym świadczy wysoki procent przedsięwzięć wykonanych z funduszy sołeckich w 2011 r. (w zależności od województwa od ponad 75% do ponad 90%). Informacja o strukturze wydaktów potwierdza różnorodność potrzeb mieszkańców sołectw.

Obszerny komentarz dotyczący opublikowanych danych przedstawimy w październiku 2012 r.

Źródło danych

Dane ze sprawozdań z wykonania wydatków budżetowych gmin i miast na prawach powiatu w 2011 r., informacja publiczna udostępniona przez Departament Finansów Samorządu Terytorialnego Ministerstwa Finansów. Sprawozdania dostępne są w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Finansów. Jak informuje Ministerstwo: Na stronie internetowej Ministerstwa Finansów w zakładce Finanse Publiczne – Finanse samorządów – Sprawozdania budżetowe zamieszczone są zestawienia zbiorcze dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz zobowiązań i należności jednostek samorządu terytorialnego. W/w dane dostępne są tutaj. Ponadto w zakładce BIP, Samorząd Terytorialny – Sprawozdania budżetowe zamieszczane są bazy danych ze sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego w pełnej szczegółowości klasyfikacji budżetowej dla dochodów, wydatków, zobowiązań i nadwyżki/deficytu umożliwiające tworzenie różnych zestawień i obliczeń, w tym wydatków jednostek samorządu terytorialnego na fundusz sołecki z podziałem na działy wedlug klasyfikacji budżetowej. W/w dane dostępne są tutaj.

Dane dotyczące wydatków gmin poniesionych na fundusz sołecki w latach 2010 oraz 2011 publikowaliśmy również tutaj.

Informacje na temat klasyfikacji budżetowej dostępne są w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Finansów tutaj.

W tekście Mieszkańcy ul. Sylwestra w obronie swoich domów znalazł się wykaz kwestii, jakie mieszkańcy Rudnik przekazali wójtowi gminy z prośbą o odpowiedź.

Wśród postulatów mieszkańców znalazła się następująca kwestia: Prosimy o przywrócenie chodnika łączącego ulice Sylwestra z Rzeczną. Był to naturalny odpływ dla nadmiaru wody. Odpowiedź gminy: Chodnik ten wykonano ze środków funduszu sołeckiego i tylko w takiej formie może być wprowadzona korekta. Zgodnie z ustawą o funduszu sołeckim za wykonanie funduszu sołeckiego odpowiada gmina. Nie oznacza to, że majątek np. w postaci chodnika ma być w przyszłości utrzymywany, naprawiany itp. z funduszu sołeckiego!

Inne pytania z tekstu wskazują, z jak skomplikowanymi kwestiami własnościowymi mamy często do czynienia w sołectwach: Pytanie: Kto odpowiada za utrzymanie drożności grobli wzdłuż ulic Rzecznej i Powstańców Śląskich, przez którą zalało nasze domy? Odpowiedź: Zarządcą jest Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach, który podlega marszałkowi województwa.

Artykuł Rudnik. Mieszkańcy ul. Sylwestra w obronie swoich domów opublikowany 20 września 2012 r. na portalu nowiny.pl dostępny jest tutaj.

Pytanie:

Wójt Gminy w zarządzeniu nr III/14/2012 z dnia 7 maja 2012 r. w § 3. stwierdził: „Warunkiem przyznania na rok 2013 środków z funduszu sołeckiego jest złożenie do dnia 30 września 2012 r. przez sołectwo do wójta wniosku, według wzoru stanowiącego Załącznik Nr 2 do niniejszego Zarządzenia.” Czy wniosek o fundusz sołecki można złożyć w innej formie spełniającej wymogi określone w ustawie o funduszu sołeckim, nie korzystając z wzoru określonego przez wójta? Czy zarządzenie wójta jest dla mieszkańców gminy wiążące, szczególnie w części zobowiązującej „sołtysów do przedłożenia półrocznych sprawozdań z realizacji poszczególnych zadań” (§ 7. ust. 1 zarządzenia wójta gminy Stare Czarnowo)?

Odpowiedź:

Ustawa o funduszu sołeckim nie zawiera żadnej delegacji dla wójta gminy do określania jedynych obowiązujących na terenie gminy wzorów wniosków w sprawie określenia przeznaczenia funduszu sołeckiego, jak również innych dokumentów związanych z przeprowadzeniem procedury wykorzystania funduszu. Nie oznacza to wszakże, że podjęcie zarządzenia mającego w jakiś sposób ujednolicić dokumentację postępowania (zwłaszcza jeżeli ma stanowić pomoc dla sołectw czy zapewnić przejrzystość postępowania) jest sprzeczne z prawem. Należy jednak podkreślić, że wobec braku umocowania ustawowego dla określania wzorów dokumentów, wójt nie może odrzucić wniosku zgodnego z przepisami art. 4 ust. 1-4 ustawy o funduszu sołeckim tylko dlatego, że został złożony w formie innej niż wzór określony zarządzeniem wójta. Prawidłowy w świetle przepisów ustawy wniosek powinien zawierać wymagane ustawą dane. Sprawą nie będącą przedmiotem regulacji ustawy jest jego forma.

Podobnie należy ocenić wskazany w pytaniu „obowiązek” nałożony zarządzeniem na sołtysów w zakresie przedkładania sprawozdań z realizacji poszczególnych zadań. Działający społecznie sołtys nie jest podwładnym wójta, ani osobą zatrudnioną przez wójta (kierownika jednostki organizacyjnej) w celu realizacji zadań gminy. Statut sołectwa może co prawda zawierać postanowienia odnoszące się do zasad i trybu współpracy sołtysów z organami gminy (w tym wspomagania realizacji zadań gminy), jednakże organy gminy nie mają realnych możliwości wyciągnięcia prawnych konsekwencji wobec sołtysa czy społeczności sołectwa z tytułu niepodejmowania współpracy w takiej czy innej formie. W żadnym wypadku konsekwencje takie nie mogłyby zaś dotyczyć realizacji funduszu sołeckiego – ustawa nie uprawnia organów gminy do regulowania takich kwestii, czy uzależniania od nich realizacji zgłoszonych przedsięwzięć.

Przywołane zarządzenie wójta należy ocenić jako akt zmierzający do ujednolicenia postępowania oraz monitorowania realizacji przedsięwzięć w ramach funduszu sołeckiego, aczkolwiek wobec braku umocowania ustawowego i statusu stanowiska sołtysa nie można przyjąć, że pominięcie przez sołtysa tych zasad może skutkować jakimikolwiek negatywnymi konsekwencjami prawnymi dla sołectwa w zakresie określenia przeznaczenia czy wydatkowania funduszu sołeckiego.