Jak samorząd radzi sobie z funduszem sołeckim?

W 2012 roku w ponad połowie gmin, fundusz sołecki został wykonany w wysokości ponad 90% przypadającej na gminę kwoty. Zaledwie 2% samorządów miało bardzo poważne problemy z realizacją funduszu.

Jak samorządy radzą sobie z funduszem sołeckim?

Przeprowadziliśmy badanie sprawozdań finansowych 1035 gmin (na 1140 realizujących wydatki z funduszy sołeckich w 2012 r.) w zakresie wykonania funduszu sołeckiego za 2012 rok. Zaledwie 2% gmin miało poważne problemy z realizacją funduszy sołeckich. Ponad połowa gmin wydała 90% środków wyodrębnionych na fundusze sołeckie. Publikowany niżej wykres obrazuje proporcję środków wydanych z funduszy sołeckich do środków wyodrębnionych na fundusze sołeckie w budżetach gmin (proporcje środków wydanych z funduszy sołeckich do kwoty na jaką złożyłone zostały wnioski o fundusz sołecki szacujemy jako jeszcze wyższe).

W jaki sposób należy odczytać poniższy wykres? Publikujemy w nim informację dotyczącą liczby gmin (26, 72, 220, 717), które w 2012 roku realizowały przedsięwzięcia z funduszy sołeckich. Wykonanie funduszu oznacza procent wydanych środków w proporcji do środków wyodrębnionych na fundusz w budżetach gmin. Przykładowo:

• 717 gmin (czyli 70% z 1035 objętych badaniem) w 2012 roku wykonało wydatki z funduszy sołeckich w ponad 80% kwoty przypadającej na gminę,

• 2% gmin (26 samorządów) wydało mniej niż 35% środków przewidzianych na fundusze sołeckie w 2012 r.

Co istotne, tylko w 1/3 polskich gmin zrealizowano wydatki w mniejszej wysokości niż 80% funduszu sołeckiego. Taka sytuacja może być spowodowana np. niezłożeniem wniosków przez część sołectw w gminach bądź tańszą realizacją przedsięwzięć. Nierealizowanie budżetu gminy w zakresie funduszu sołeckiego, tak jak w gm. Wierzbica w woj. mazowieckim (informacja dostępna TUTAJ) może być przyczyną do nieudzielenia wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta absolutorium z wykonania budżetu.

Na podstawie analizy sprawozdań finansowych przygotowaliśmy listę 2% gmin, 26 samorządów w których procent wydatków z funduszy sołeckich w 2012 roku wyniósł mniej niż 35% wyodrębnionej kwoty. Można mieć uzasadnione pytania, co do przyczyn stojących za takim stanem rzeczy. Przeprowadziliśmy wywiady z 17 przedstawicielami urzędów z poniższej listy. W grupie urzędników znalazło się sześciu skarbników, sekretarz gminy, zastępca wójta oraz dziewięciu urzędników odpowiedzialnych za kwestie funduszu sołeckiego.

Na podstawie wywiadów z urzędnikami nie można wskazać jednoznacznej przyczyny braku realizacji przedsięwzięć z funduszy sołeckich. Również uzupełnienie wywiadów o dane stanowiące informację publiczną nie pozwala wyodrębnić głównej przyczyny niskiej realizacji zadań z funduszu. W marcu 2014 roku Stowarzyszenie zwróci się do Rad Gmin odnośnie przyczyn niskiego wykonania funduszu sołeckiego. W powyższej grupie gmin znajdują się tak samorządy o wysokim poziomie zadłużenia (Jasionówka) oraz o bardzo dobrych wskaźnikach zadłużenia (Józefów). Również dochody gmin są zróżnicowane, podobnie liczba składanych wniosków do funduszu sołeckiego oraz charakter ujętych w nich przedsiewzięć. W gminach Susiec i Wiązów problemem były braki dokumentacyjne we wnioskach. To niewątpliwie przyczyna, na jaką samorząd ma bezpośredni wpływ, prowadząc działania edukacyjne. W gminie Łaszczów wskazano, że celem gminy jest zblokowanie inwestycji nie zaś rozdrabnianie środków – przy takim podejściu do realizacji zadań z funduszu sołeckiego nie może dziwić niskie wykonanie przedsięwzięć. Podobną opinię wyraziła przedstawicielka gm. Biesiekierz, w tej gminie radni konsekwentnie wyodrębniają fundusz sołecki. W gminie Jasionówka wskaźnik zadłużenia w końcu 2012 r. wyniósł 54% (jako procent dochodów budżetowych). W tej gminie w pierwszej kolejności realizowane były wydatki związane z obsługą zadłużenia i zadania obligatoryjne gminy. W gminie Nowogard (woj. zachodniopomorskie) w 2011 roku przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego ze względu na niekompletność wniosków zrealizowane zostały z innych środków budżetu gminy. Rady gmin Rachanie, Łaszczów i Stary Brus w 2012 roku podjęły decyzje o niewyodrębnianiu funduszu sołeckiego. Statystyka dla gminy Szaflary (woj. małopolskie) może być myląca, ponieważ gmina zwiększyła fundusz sołecki ponad wysokość przewidzianą w Ustawie.

Na poniższej mapie zaznaczone zostały gminy, dla których zebraliśmy pogłębione dane, opisane wyżej. Wywiady zrealizowaliśmy w listopadzie 2013 r. W całym badaniu uwzględniliśmy 1035 gmin, tj. wszystkie oprócz gmin z obszaru województwa mazowieckiego (ze względu na brak danych, wyjątkowo w skali kraju nie gromadzonych przez Wojewodę Mazowieckiego; dane uzupełniamy kontaktując się z mazowieckimi gminami).