Tak rozpoczęła się nasza przygoda ze staniem na straży funduszu sołeckiego, który został uregulowany ustawowo pół roku później. Pilnowaliśmy, aby rady gmin podejmowały uchwały o przyjęciu lub nieprzyjęciu funduszu na kolejny rok, licząc na to, że takiej decyzji będzie towarzyszyła dyskusja o wspólnych sprawach. Zwracaliśmy uwagę na dokumentowanie zebrań wiejskich, aby było jasne, kto i w jaki sposób podejmował decyzje o wydawaniu wspólnych pieniędzy. Walczyliśmy o nieusuwanie przepisu o niepodważalności decyzji mieszkańców oraz o to, by mogli zaplanować wydawanie pieniędzy zgodnie ze swoimi potrzebami, bez ingerencji wójtów i burmistrzów. Mamy poczucie, że te kilka lat obowiązywania funduszu przyniosło rezultaty. Mieszkańcy mają poczucie, że to należne im pieniądze i widzą rezultaty swoich decyzji każdego dnia. Wiedzą, że nikt nie może za nich zdecydować i znają wagę swojego głosu.

Jako że staliśmy się wielbicielami funduszu sołeckiego, chętnie włączyliśmy się w debatę o budżetach obywatelskich w miastach. Tu nasza opinia stała się jednak mniejszościowa. Większość osób dyskutujących o budżetach obywatelskich chce pozostawić swobodny wybór samorządom. My z kolei oczekiwalibyśmy minimalnych standardów prawnych. Boimy się bowiem zniekształcenia dobrego pomysłu na wzmacnianie obywatelskości. Może ono powstać poprzez brak debaty, jawności, jasnych zasad, gwarancji wpływu i elementu wspólnotowości. Teraz budżetami obywatelskimi nazywane są inicjatywy wypaczające ideę. Takie, gdzie to radni podejmują decyzję o tym, jaka jest wola mieszkańców, lub takie, gdzie ukrywa się autorów projektów, odgórnie tworzy regulaminy itp. Faktem jednak jest, że ostatnie lata „dziania się” funduszy obywatelskich spowodowały przeniesienie nas do zupełnie innej rzeczywistości w mówieniu o wspólnych pieniądzach.

I dlatego Polska ma się czym dzielić. Mamy sporą praktykę – dobrą, złą, początkującą i zaawansowaną. To kopalnia inspiracji, refleksji i motywacji do działania dla innych. Zapraszamy do nas osoby z innych krajów. Pokazujemy różnorodność, a oni biorą, co zechcą.

Dzięki świetnej współpracy z Centrum Informacyjnym dla Władz Lokalnych w Mołdawii, przyjedzie do nas nowa grupa. Są to urzędnicy, aktywiści miejscy, osoby z organizacji i radni. Pochodzą z pięciu miejsc. Z ponad trzydziestotysięcznego Orhei, gdzie podjęto już pierwszą próbę wprowadzania budżetu; z prawie czterdziestotysięcznego Ungheni, w którym urzędnicy przyglądają się budżetowi obywatelskiemu z ciekawością; czy z nieco większego Cahul, w którym burmistrz chce pracować z budżetem obywatelskim. Dwie osoby pochodzą ze wsi Cosnita (Kosznica) – należącej do Mołdawii, ale odciętej od reszty kraju przez Naddniestrze. Pojawią się też przedstawiciele stolicy – Kiszyniowa.

Grupę poznaliśmy podczas naszej wizyty w miejscowości Cahul, gdzie zorganizowano okrągły stół na temat budżetu obywatelskiego. Wziął w niej udział Piotr Choroś z urzędu Miasta w Lublinie i Katarzyna Batko-Tołuć z Sieci Watchdog, Usłyszeliśmy co interesuje Mołdawian, jakie zadają pytania, jakie mają podejście do tematu. Zaplanowana przez nas wizyta ma opowiedzieć o tematyce z wielu punktów widzenia i podkreślić istotne aspekty. Zaczynamy od miejscowości Margonin w Wielkopolsce. To gmina, która właśnie zaczęła zmieniać statuty sołectw, a budżet sołecki ma od dwóch lat.  Do przyjazdu zachęcił nas Krzysztof Bereta, który śledzi dokładnie co dzieje się w gminie. Chcemy, aby nasi goście usłyszeli, jak to jest zaczynać proces oddawania głosu mieszkańcom. Później zobaczą jeszcze dwa sołectwa – jedno wielokrotnie nagradzane i mające fundusz sołecki od samego początku obowiązywania ustawy (Krzykosy) i Tarnowską Wolę, która chce się pochwalić nie tylko funduszem sołeckim, ale także korzystaniem z inicjatywy lokalnej.

Na zdjęciu Kolorowa Ściana – „Dobra”. To instalacja sfinansowana z budżetu obywatelskiego w Koninie. Służy do zbierania nakrętek od butelek plastikowych. Następnie zebrane dary przeznaczane są na cele charytatywne.

Odwiedzimy także kilka miast. Najpierw Konin, w którym budżet budzi wiele emocji. Mieszkańcy zdobywają niezależność, a miasto uznaje ich prawo do podejmowania decyzji. Na przeciwko magistratu w Koninie stoi np. wielki elektroniczny licznik długu publicznego sfinansowany z budżetu obywatelskiego. Nieco dalej z kolei świetna inicjatywa, która łączy mieszkańców – Kolorowa Ściana. To instalacja na nakrętki – mieszkańcy wspólnie je zbierają na wybrane przez siebie cele. Konin to także miasto partnerskie jednego z naszych gości – Ungheni.

Odwiedzimy też Kalisz, w którym chcemy pokazać jak można wytrwale pracować z mieszkańcami nad budżetem. Mamy zamiar odwiedzić inicjatywę Liczy się miasto, która zachwyca pomysłami włączania ludzi do działania poprzez warsztaty, filmy, wystawy. Robi to od trzech lat i widać efekty tej solidnej pracy. Na ich spotkania przychodzą mieszkańcy i urzędnicy. Odbywają się gorące dyskusje. To świetny przykład tak popularnego, a w rzeczywistości rzadkiego, „Partnerstwa”. Celowo napisanego wielką literą.

Kolejnym miastem na trasie będzie Kutno. Tu z kolei skupimy się na ewaluowaniu budżetu obywatelskiego. To miasto przeprowadziło bardzo solidną ocenę. Skoro budżet ma osiągać cele społeczne, to ewaluacja jest nieodzownym elementem procesu. To powinno być standardowe podejście do tematu.

Nasi goście będą też mogli zapoznać się z przykładem pracy nad włączaniem młodzieży w tworzenie budżetu. W tym celu – dzięki pośrednictwu Krajowego Stowarzyszenia Sołtysów – pojedziemy do Kłodawy. Spotkamy się także z dyrekcją Domu Kultury Śródmieście w Warszawie. To z kolei przykład jak budżet obywatelski może objąć instytucję.

Na zakończenie wizyty nasi goście zawitają do Pracowni Badań i Innowacji Społecznych Stocznia. Tam zapewne zadadzą wiele pytań o sprawy, które zastanowiły ich podczas wizyty. Zależy nam też na tym, żeby dowiedzieli się, jakie wyniki przyniosła w Polsce wspólna praca nad standardami budżetu (a te właśnie skoordynowała Stocznia). Nasi goście sami, dosyć spontaniczne, taką wspólną pracę obiecali sobie podczas wspominanego okrągłego stołu w Cahul. A spotkali się dzięki wsparciu niezwykle zaangażowanego dyrektora polskiej placówki w Mołdawii – Tomasza Horbowskiego.

Ta wizyta jest dla nas podsumowaniem wielu lat pracy. Przygotowując ją, zobaczyliśmy drogę, którą przeszliśmy w Polsce do dziś. Dziś dyskusja o wydawaniu pieniędzy przez mieszkańców wrze. A pamiętamy przecież czasy, gdy tak nie było. Wypracowaliśmy też na tyle dużo różnorodnych doświadczeń, że jest czym się dzielić z tymi, którzy chcą je poznać. A co najważniejsze, nie pokażemy wcale Polski lukrowanej, którą często prezentuje się odwiedzającym gościom. Przyjeżdżają do nas ludzie, którzy mają swoje cele i pytania. My im chcemy pokazać się tacy, jacy jesteśmy. Sami zdecydują, z których doświadczeń chcą skorzystać.

opensource.com, flickr.com / licencja: CC BY-NC-ND 2.0

Katarzyna Batko-Tołuć

Po blisko dziewięciomiesięcznym okresie wymiany korespondencji, zaangażowaniu Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych, skardze do Prezesa Rady Ministrów,  20 stycznia 2015 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi poinformował nas, że istnieje możliwość wypłaty środków z PROW 2007-2013, gdzie wkład własny finansowany był z funduszu sołeckiego. Jest to krok w dobrą stronę, jednak niestety warunki otrzymania środków z PROW 2007-2013 zostały tak sformułowane, że przeczą zasadom konstrukcji budżetu, zaś stanowisko MRiRW jest wewnętrznie sprzeczne i w efekcie, w praktyce… nie pozwala skorzystać ze środków PROW.

Pismo MRiRW z dnia 20 stycznia 2015 r. (znak ROWwl-ss-051-7/14 (175)) dostępne jest po kliknięciu fragmentu niżej oraz TUTAJ.

Pismo MRiRW z dnia 7 stycznia 2015 r. (znak ROWwl-ss-504-65/14(22)) dostępne jest po kliknięciu fragmentu niżej oraz TUTAJ.

Poza sformułowaniem istnieje możliwość wypłaty środków z PROW 2007-2013 trudno uznać stanowisko MRiRW za korzystne dla mieszkańców, a można je wręcz uznać za sprzeczne z prawem. Ministerstwo próbuje bowiem przedstawić interpretację, zgodnie z którą, aby gmina otrzymała dofinansowanie z PROW 2007-2013, musi dokonać zwrotu dotacji otrzymanej jako zwrot z budżetu państwa części wydatków poniesionych z funduszu sołeckiego i dodatkowo obiecać, że środki funduszu sołeckiego nie będą przeznaczane w przyszłości na przedsięwzięcie, jakie współfinansowane było w ramach projektu PROW z funduszu sołeckiego:

Należy potwierdzić, że taki zwrot [w praktyce: zwrot zwrotu z budżetu państwa] został faktycznie dokonany oraz zapewnić podmiot wdrażający [samorząd województwa, w praktyce  odpowiedni departament w Urzędzie Marszałkowskim] o nieubieganiu się o środku z funduszu sołeckiego w związku z realizacją tego projektu w przyszłości.

Jest to interpretacja, która zakłada że fundusz sołecki nie stanowi części budżetu gminy. Wskazuje również na brak znajomości Ustawy o funduszu sołeckim. Wydatki z funduszu sołeckiego nie są wydatkami celowymi, nie są powiązane z żadnym konkretnym źródłem dochodów gminy. Tymczasem zdaniem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwrot z budżetu państwa stanowi formę dotacji celowej. Tak nie jest, na co Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwracała już uwagę m.in. Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych.

Błędne stanowisko MRiRW wynika przypuszczalnie z kierowania się logiką projektową, w której konkretne dochody wiąże się z wydatkami w formie funduszy celowych. Tymczasem w przypadku funduszu sołeckiego, będącego częścią budżetu gminy, obowiązuje zasada niefunduszowania, czyli jedności materialnej budżetu. Zasada ta dotyczy sytuacji, w której budżet zorganizowany jest na zasadzie jednej puli środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków. Przysługujący gminie zwrot z budżetu państwa części wydatków poniesionych z funduszu sołeckiego nie stanowi dotacji celowej.

Fundusz sołecki , co należy kolejny raz powtórzyć, finansowany jest z dochodów własnych gminy, subwencji ogólnej czego nie przyjmuje do wiadomości MRiRW, dla którego sformułowanie „fundusz” wiąże się wyłącznie z konkretnym, projektowym sposobem finansowania przedsięwzięć. Fundusz sołecki jest częścią budżetu gminy, to o czym wiedzą mieszkańcy sołectw, nie znalazło odzwierciedlenia w pismach Ministerstwa. Fundusz sołecki nie stanowi w budżecie gminy odrębnego źródła finansowania przedsięwzięć. Niestety, mimo uwag Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych, Ministerstwo nadal kieruje się błędnymi interpretacjami, de facto uniemożliwiając samorządom uzyskanie środków PROW w związku z funduszem sołeckim.

Będziemy dochodzić przyczyn sprzecznej z prawem intepretacji MRiRW dążąc do zmiany stanowiska MRiRW, również w kontekście wykorzystania funduszu sołeckiego jako wkładu własnego w projektach PROW w kolejnych latach, a także mając na uwadze formułowanie stanowisk przez MRiRW zrozumiałym językiem.

Ile gmin w 2014 roku podjęło uchwały o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego na 2015 rok?

Fundusz sołecki może być tworzony w blisko 90% polskich gmin, co czyni go największym pod względem liczby zaangażowanych mieszkańców oraz wysokości środków finansowych instrumentem partycypacji publicznej w kraju.

Fundusz sołecki tworzony jest mocą uchwały rady gminy podejmowanej do 31 marca. Dane dotyczące uchwał o wyodrębnieniu bądź niewyodrębnieniu funduszu sołeckiego gromadzą Regionalne Izby Obrachunkowe (RIO), które przesyłają je następnie do Krajowej Rady RIO. Na podstawie tych informacji Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji (MAiC) tworzy statystykę. Dane MAiC dostępne są TUTAJ. Tabela udostępniana przez MAiC zawiera dane z maja 2014 r. (przekazane przez Krajową Radę Regionalnych Izb Obrachunkowych). Dotyczy liczby gmin z sołectwami, w których podjęto uchwały o wyrażeniu zgody na wyodrębnienie (bądź niewyodrębnienie) w budżecie gminy środków stanowiących fundusz sołecki w 2015 r.

Dane zgromadzone przez RIO czy MAiC częściowo różnią się od danych, jakie Sieć Obywatelska – Watchdog Polska zweryfikowała na podstawie Biuletynów Informacji Publicznej gmin. Mimo, że w 2014 roku nie zapoznaliśmy się ze wszystkimi BIP’ami gmin zobowiązanych do podejmowania uchwał, wychwyciliśmy kilkadziesiąt błędów. W niektórych województwach gminy nie dopełniają obowiązku przesyłania uchwał dot. funduszu sołeckiego do RIO. Gminy mają na to 7 dni i rozbieżność w danych wynika w niektórych przypadkach z lekceważenia tego obowiązku przez niektóre jednostki samorządu terytorialnego.

W efekcie pełną lista gmin, które podjęły uchwałę o utworzeniu funduszu sołeckiego stworzyliśmy w oparciu o informacje, jakie gminy przesłały do wojewodów.

Lista gmin, które w 2014 r. podjęły uchwały o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego i do 31 lipca 2014 r. przesłały na ten temat informację do właściwych wojewodów, zawiera: nazwę gminy, typ gminy (wiejska/miejsko-wiejska/miejska), nazwę województwa, liczbę sołectw w gminie, liczbę mieszkańców sołectw, liczbę mieszkańców gminy, wysokość kwoty bazowej istotnej dla obliczenia funduszu sołeckiego oraz wysokość funduszu sołeckiego w gminie. Listę można pobrać w pliku .pdf TUTAJ oraz w formacie edytowalnego arkusza kalkulacyjnego TUTAJ.

Czego można się dowiedzieć z naszej listy?

W ilu gminach zostały podjęte uchwały o funduszu sołeckim i ile gmin przesłało na ten temat informacje do wojewodów? Przynajmniej 1433 gminy podjęły uchwały o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego (66% uprawnionych gmin), z tej grupy 1379 gmin przesłało do wojewodów informacje na temat wysokości funduszu (niedopełnienie tego obowiązku odbiera możliwość ubiegania się o zwrot wyddatków z budżetu państwa). Nadal blisko 2% uprawnionych gmin nie podejmuje żadnych uchwał o funduszu sołeckim.

W ilu sołectwach w 2014 r. mieszkańcy mogli decydować o funduszu sołeckim? W 1379 gminach, w których radni w 2014 r. podjęli decyzje o utworzeniu funduszu i które to gminy przekazały stosowne informacje do wojewodów, funkcjonowały 24992 sołectwa, w których mieszkańcy w 2014 r. mogli podejmować decyzje dotyczące funduszu sołeckiego.

Jaka była łącza wysokość środków z funduszy sołeckich o jakich w 2014 roku decydowali mieszkańcy? Łączna wysokość funduszy sołeckich o których w 2014 roku decydowali mieszkańcy z przeznaczeniem na 2015 rok i wyliczonych na podstawie wzoru zawartego w Ustawie, wyniosła według danych Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji blisko 372 miliony złotych, a dokładnie: 371 970 635,71 zł.

Jak poinformowało MAiC, w piśmie z 31 październia 2014 r. dostępnym TUTAJ, w bieżącym roku nie było potrzeby wprowadzania mechanizmu korygującego stopę zwrotu części wydatków dla gmin:

Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt. 3 ustawy o funduszu sołeckim maksymalny limit wydatków z budżetu państwa będący skutkiem finansowym ustawy wynosi w 2016 r. – 129 000 tys. zł. Z informacji uzyskanych od wojewodów wynika, że maksymalna kwota zwrotu z budżetu państwa części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego w 2015 r. (zwrot w 2016 r.) wyniesie 128 284 148,73 zł. (ok. 128 284 tys. zł.). Nie było potrzeby wprowadzania mechanizmu korygującego polegającego na (%) obniżeniu wysokości zwrotu z budżetu państwa części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego (w 2016 r. wysokość zwrot z budżetu państwa będzie wynosiła 40%, 30% lub 20% – vide art. 3 ust. 8 ustawy o funduszu sołeckim).

Wysokość funduszy sołeckich wyodrębnionych na 2015 rok w gminach, w podziale na województwa przedstawiał się następująco:

Miejsce zwoływania zebrania wiejskiego

Przedstawiamy wyjaśnienia dr Kazimierza Bandarzewskiego dotyczące wątpliwości towarzyszących określaniu miejsca zebrania wiejskiego. Zachęcamy do przyjrzenia się tekstowi statutu własnego sołectwa i do zwrócenia uwagi czy nie wymaga on zmian, aktualizacji czy wręcz przygotowania nowego dokumentu odpowiadającego potrzebom mieszkańców. Wybory do organów jednostek pomocniczych samorządu terytorialnego mogą stanowić okazję do podjęcia dyskusji o statutach sołectw w gminie.

Czy sołtys ma pełną dowolność określania miejsca zebrania wiejskiego (np. u siebie w domu), jeżeli ta kwestia nie jest uregulowana statutowo a w sołectwie istnieje budynek należący do gminy (np. szkoła, świetlica, urząd gminy)?

Postawione w pytaniu zagadnienia należą do materii statutowych i to jedynie statutów sołectw.

Tryb zwoływania posiedzeń zebrania wiejskiego, w tym także miejsce jego zwoływania powinien być uregulowany w statucie każdego sołectwa. Zgodnie z art. 35 ust. 1 i ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r., poz. 594 z późn. zm.), wyłączną materią statutu sołectwa jest określenie organizacji organu uchwałodawczego sołectwa, a więc także i trybu zwoływania zebrania wiejskiego. Tym samym to statut sołectwa winien precyzyjnie określać, komu przysługuje inicjatywa zwołania zebrania wiejskiego i w jakich terminach zwołuje się to zebranie. Analogicznie uregulowanie miejsca zwoływania zebrania wiejskiego powinno znaleźć się w statucie sołectwa.

W sytuacji, w której statut sołectwa nie precyzuje, kto ma prawo zwoływać zebranie wiejskie, można przyjąć, że prawo to przysługuje osobie będącej przewodniczącym zebrania wiejskiego. Najczęściej takim przewodniczącym jest sołtys, ale mogą być odmienne rozwiązania pozwalające na odrębne wybieranie osoby pełniącej funkcje przewodniczącego zebrania wiejskiego i odrębnie wybieranie sołtysa jako pełniącego tylko funkcję organu wykonawczego sołectwa.

Statut sołectwa bezwzględnie powinien wskazać na osobę pełniącą funkcję przewodniczącego zebrania wiejskiego. Bez takiej regulacji statut sołectwa obarczony jest istotną wadą, w istocie uniemożliwiającą funkcjonowanie zebrania wiejskiego. Należy przy tym zaznaczyć, że wójt tylko wówczas będzie miał prawo do skutecznego zwołania wiejskiego, jeżeli statut sołectwa pozwala organowi wykonawczemu gminy na takie zwoływanie. Wójt nie posiada bowiem żadnych własnych kompetencji do zwoływania zebrania wiejskiego.

Wprawdzie wadliwym byłaby taka treść statutu sołectwa, która nie określałaby także miejsca odbywania obrad przez zebranie wiejskie, ale taka wada nie powinna być traktowana jako istotne uchybienie, ale bardziej jako wada nieistotna, a tym samym nie powodująca nieważności statutu. Jeżeli statut sołectwa nie określa miejsca obrad zebrania wiejskiego, to wówczas należy przyjąć, że osoba uprawniona do zwołania zebrania wiejskiego musi wskazać miejsce obrad, przy czym może je określić dowolnie. Tym samym może zaistnieć i taka sytuacja, w której zwołanie zebrania wiejskiego nastąpi np. w mieszkaniu sołtysa, a nie w budynkach komunalnych (np. w budynku szkoły podstawowej lub świetlicy czy wiejskiego domu kultury).

Tym niemniej osoba zwołująca zebranie wiejskie musi liczyć się z tym, że jeżeli prowadzenie obrad w pomieszczeniu innym niż komunalne pociągnęłoby za sobą jakieś koszty, to koszty te będzie ponosiła tylko ta osoba, bez możliwości „przerzucenia” ich na  zebranie wiejskie. Wyjątkiem mogłaby być sytuacja, w której w budżecie gminy zarezerwowano by środki finansowe na pokrywanie takich wydatków, ale byłoby bardzo wątpliwe rozwiązanie, ponieważ takie wydatki zasadniczo będą traktowane jako nie uzasadnione.

Należy mieć także na uwadze treść ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2014 r., poz. 782). Zgodnie z art. 18 ust. 1, 3 i 4 w związku z art. 20 ustawy o dostępie do informacji publicznej zwołując zebranie wiejskie należy zapewnić jawność jego obradom i dostępność nie tylko dla członków zebrania wiejskiego, ale także i innych osób. Wprawdzie obowiązek ten expressis verbis dotyczy kolegialnych organów jednostek pomocniczych pochodzących z wyborów powszechnych, tym niemniej należałoby go stosować także do obrad zebrania wiejskiego. Oznacza to obowiązek zapewnienia odpowiednich lokalowych lub technicznych środków umożliwiających wykonywanie prawa polegającego na dostępie do posiedzeń zebrania wiejskiego.

Oznacza to, że zwoływanie zebrania wiejskiego, którego ilość członków powinna być osobie zwołującej zasadniczo znana (będą to pełnoletni mieszkańcy sołectwa) w miejscu (lokalu), który swoją pojemnością na pewno nie pomieści wszystkich członków takiego zebrania, może być potraktowane jako działanie zmierzające do celowego ograniczenia pracy zebrania wiejskiego i tak podjęte uchwały przez zebranie wiejskie mogą zostać uchylone przez organ nadzoru.

Czy zwołując zebranie wiejskie należy skorzystać z istniejącej infrastruktury gminy, czy też można zwołać zebranie w dowolnym miejscu na terenie sołectwa (a wręcz poza nim, jeżeli zwołuje je wójt)?

 
Jak już zostało to wyjaśnione, określenie miejsca, w którym powinno się zwołać zebranie wiejskie należy do materii statutowej sołectwa, a przynajmniej w statucie sołectwa powinny znaleźć się zapisy pozwalające na ustalenie takiego miejsca. Jeżeli jednak statut sołectwa nie reguluje tej kwestii, osoba zwołująca zebranie wiejskie może sama wskazać takie miejsce.

Chociaż przepisy statutu sołectwa stanowią akt prawa miejscowego obowiązujący na terenie sołectwa, to jednak należałoby przyjąć formalną dopuszczalność zwoływania zebrań wiejskich także poza granicami danego sołectwa. Jednak gdyby celem zwołania takiego zebrania była chęć utrudnienia lub uniemożliwienia przybycia na zebranie wiejskie mieszkańcom danego sołectwa, należałoby przyjąć, że wypaczałoby to ideę samorządności lokalnej i tak podjęte uchwały powinny być uchylone przez organ nadzoru. Takimi organami nadzoru są organy danej gminy: rada gminy lub wójt bądź oba te organy.

POBIERZ PLIK: Miejsce zwoływania zebrania wiejskiego_Opinia prawna

11 lipca zaczęło obowiązywać obowiązywać rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie wzorów informacji przekazywanych przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i wojewodę, trybu zwrotu części wydatków gmin wykonanych w ramach funduszu sołeckiego oraz wzoru wniosku o ten zwrot.

Rozporządzenie dostępne jest w Dzienniku Ustaw TUTAJ.

W nieprzekraczalnym terminie  do 31 lipca wójt (burmistrz, prezydent miasta) zobowiązany jest przekazać wojewodzie informację o wysokości środków przypadających na sołectwa obliczonych według wzoru określonego w art. 3 ust. 1 ustawy. Nieprzekazanie tej informacji w terminie skutkuje utratą przez gminę prawa do zwrotu części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego.

Wzory formularzy przekazywanych przez wójta do wojewody (oraz przez wojewodę do MAiC) wraz z instrukcjami wypełnienia znajdują się do pobrania w formie edytowalnej na stronie MAiC po klinknięciu poniższego obrazka i TUTAJ.

Z informacją MAiC na temat wejścia w życie rozporządzenia można zapoznać się TUTAJ.

Pytanie:

Mieszkańcy sołectwa chcieliby przeznaczyć pieniądze z funduszu sołeckiego na wyjazd dzieci z sołectwa na zieloną szkołę. Czy takie przedsięwzięcie mieści się w funduszu sołeckim?

Odpowiedź:

Tak, jeżeli program zajęć „zielonej szkoły” da się uzasadnić realizacją któregoś z zadań własnych gminy. Uzasadnieniem takiego przedsięwzięcia mogą być w szczególności: edukacyjne zajęcia, np. ekologiczno-przyrodnicze, realizacja zadań z zakresu kultury fizycznej i turystyki, realizacja zadań z zakresu bezpieczeństwa obywateli.

Pytanie:

Mieszkańcy z funduszu sołeckiego doposażyli świetlicę. Świetlica jest wynajmowana, jednak nie jest przekazana sołectwu w zarząd. Czy powinien być na ten cel wydzielony rachunek w gminie, a co za tym idzie sporządzona uchwała w sprawie jego wydzielenia oraz ich przeznaczenia? Jeśli tak na jakiej podstawie prawnej?

Odpowiedź:

Przeznaczenie przez sołectwo środków funduszu sołeckiego na doposażenie świetlicy nie wymaga żadnych dodatkowych zabiegów. Niestety z pytania nie wynika jasno, jaki charakter ma „wynajmowanie” świetlicy. Zakładając, że doposażany jest obiekt, z którego korzystają mieszkańcy sołectwa należałoby przyjąć, że w pytaniu chodzi o wynajęcie przez gminę obiektu świetlicy od osoby trzeciej na potrzeby sołectwa. W przeciwnym wypadku należałoby rozważyć racjonalność zakupu wyposażenia do tego obiektu ze środków budżetowych, skoro korzysta z niego osoba trzecia jako najemca. Możliwa jest też sytuacji, że jedynie część świetlicy jest wynajmowana, co nie przeszkadza mieszkańcom w korzystaniu z niej i nie budzi wątpliwości co do jej doposażania.

Jeśli chodzi o kwestię „przekazywania sołectwu w zarząd” budynku świetlicy należy mieć na uwadze, że regulacje zawarte w art. 48 ustawy o samorządzie gminnym, przewidujące możliwość zarządzania przez jednostkę pomocniczą mieniem, rozporządzanie dochodami z tego źródła oraz zakres czynności dokonywanych samodzielnie przez jednostkę w odniesieniu do przekazanego mienia stwarzają tylko iluzję, że sołectwo będzie mogło np. zawierać w imieniu gminy umowy najmu mienia gminnego oraz z pominięciem budżetu dysponować swobodnie dochodami z tego tytułu. Przekazanie sołectwu „w zarząd” nieruchomości nie oznacza, że organy gminy nie są zobowiązane do przestrzegania obowiązków wynikających z ustawy o finansach publicznych i ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Stoję na stanowisku, że kwestie przeprowadzenia procedury wynajęcia świetlicy powinien przeprowadzić urząd gminy, po zasięgnięciu opinii sołectwa. Za bezzasadne uważam tworzenie odrębnych rachunków bankowych dla gromadzenia wpływów z tego najmu, ponieważ są to środki budżetu (niezależnie kto zawarłby umowę i czy ustanowionoby „zarząd”) i muszą podlegać wszelkim regułom jego realizacji. Z punktu widzenia ustawy o finansach publicznych nie jest możliwe utworzenie swego rodzaju „rachunku bankowego sołectwa”, którym dysponowałyby organy sołectwa. Praktyka pokazuje duży rozdźwięk między stanowiskami wojewodów i regionalnych izb obrachunkowych w tych sprawach. Istnieje bowiem wiele statutów sołectw i gmin przewidujących możliwość tworzenia rachunków dla sołectw, jednakże są to akty wydane przed wielu laty. Nadzór r.i.o. nad uchwałami budżetowymi stoi jednak na jasnym – i właściwym – stanowisku, że postanowienia tego typu nie mogą doczekać się praktycznej realizacji ze względu na sprzeczność z zasadami gospodarki finansowej gminy. I nie ma dla tego stanowiska znaczenia czy nieruchomość została przekazana sołectwu „w zarząd”.

Osobną kwestią jest możliwość porozumienia się wójta i sołectwa co do wydatkowania z budżetu równowartości środków pochodzących z najmu świetlicy na cele wskazane przez sołectwo. Ustalenia w tym zakresie będą jednak posiadały nieformalny charakter (z punktu widzenia prawa), zaś środki z budżetu będą wydawane na zasadach ogólnych. Mogą być one wyszczególnione w uchwale budżetowej jako środki do dyspozycji sołectwa lub też stanowić kwotę zwiększenia funduszu sołeckiego dla tego sołectwa na podstawie art. 3 ust. 1 ustawy o funduszu sołeckim.

Pytanie:

Czy można przekazać fundusz sołecki na zakup samochodu strażackiego? Zastanawiamy się czy w ogóle jest to przedsięwzięcie – zakup części samochodu? Jeśli tak to na kogo powinien on być wtedy zarejestrowany na gminę czy na stowarzyszenie OSP?

Odpowiedź:

Przedsięwzięcia w rodzaju „dofinansowanie budowy kanalizacji”, „dofinansowanie wykonania nawierzchni asfaltowej” czy „dofinansowanie zakupu samochodu” budzą poważne wątpliwości.

Są to bowiem zadania, których realizacji – jako przedmiotu dofinansowania – w momencie uchwalania wniosku sołectwo może się tylko domyślać. Oczywiste jest bowiem, że w okresie sierpień-wrzesień roku poprzedzającego rok budżetowy nie ma jeszcze projektu uchwały budżetowej na następny rok, zatem sołectwo – logicznie rozumując – nie ma możliwości dofinansowania jakiegokolwiek zadania tego typu. Nie może zaś uchwalić go jako w całości własnego, ponieważ zakres zadania uniemożliwia spełnienie warunku kosztów „w ramach określonych środków” (art. 4 ust. 3 u.f.s.). Ponadto sołectwo nie jest władne do zobowiązania organów gminy do zaplanowania realizacji zadania, którego koszt w sposób oczywisty przekracza kwotę środków funduszu sołeckiego. Podobnie nielogiczne jest przeznaczanie środków funduszu sołeckiego na dofinansowanie przedsięwzięć wieloletnich, których przyjęcie przez gminę w wieloletniej prognozie finansowej jest równoznaczne z zapewnieniem źródeł finansowania. Wątpliwe jest więc, aby zebrania wiejskie z własnej woli przeznaczały środki funduszu na takie cele. Nie po to też stworzono instytucję funduszu sołeckiego, co jasno wynika z uzasadnienia do projektu ustawy o funduszu sołeckim – ma ona służyć realizacji drobnych przedsięwzięć mieszkańców wsi.

Uważam zatem, że nie są to przedsięwzięcia prawidłowe, a jedynym powodem ich uchwalania są nieformalne ustalenia z organami gminy lub naciski z ich strony na społeczność danego sołectwa. Praktyka pokazuje jednak, że podejście organów kontroli i służb wojewodów do tego problemu nie jest jasno sprecyzowane i będzie zależało od subiektywnej oceny danego stanu faktycznego.

W kwestii rejestracji za zasadne należy przyjąć, że samochód powinien być zarejestrowany na gminę, jeżeli został zakupiony ze środków budżetu i nie został formalnie przekazany w drodze np. darowizny na rzecz OSP.

Jakie zmiany są potrzebne, aby mieszkańcy miast mogli decydować o budżecie gminy?

Fundusz sołecki stworzył rozwiązanie, na które z zazdrością patrzą mieszkańcy miast. Funkcjonująca już ponad cztery lata w kilkunastu tysiącach sołectw możliwość wiążącego decydowania o części budżetu gminy pokazała, że mieszkańcy doskonale wiedzą, co jest im potrzebne. Dlatego od dwóch lat można zaobserwować próby tworzenia podobnych rozwiązań w miastach  – tak zwanych budżetów partycypacyjnych (obywatelskich). Jednak możliwości tworzenia w miastach rozwiązań podobnych do funduszu sołeckiego są prawnie ograniczone.

Dlatego też prezentujemy wyjściową ekspertyzę prawną, jaką sporządził dr Rafał Trykozko, wybitny specjalista w zakresie finansów publicznych, wskazującą na uwarunkowania funkcjonowania budżetu obywatelskiego w miastach oraz na zakres możliwości przyznania miejskim jednostkom pomocniczym uprawnień do określania finansowanych z budżetu zadań, w sposób wiążący organy gminy, na zasadach zbliżonych do funduszu sołeckiego.

Z ekspertyzą prawną można zapoznać się TUTAJ.

Przedmiot ekspertyzy

Podstawowym problemem będącym przedmiotem ekspertyzy jest analiza możliwości przyznania jednostkom pomocniczym utworzonym na terenach miast podobnych uprawnień jak przyznane na terenach wiejskich sołectwom na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim, tj. prawa do podejmowania decyzji wiążących organy gmin miejskich w zakresie określenia przeznaczenia pewnej puli środków budżetowych. Konstrukcja uprawnień zidentyfikowanych jako dopuszczalne z punktu widzenia porządku prawnego i wyposażających miejskie jednostki pomocnicze w realne uprawnienia wymaga konfrontacji z rozpowszechniającą się praktyką tworzenia w miastach tzw. „budżetów obywatelskich” („partycypacyjnych”) polegających na przyznaniu mieszkańcom pewnych uprawnień w tym zakresie – mimo braku konkretnych regulacji prawnych i niejako „obok” regulacji statutowych stwarzających możliwość przyznawania środków do dyspozycji osiedli (dzielnic) utworzonych na terenie miasta na podstawie art. 51 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym.

POBIERZ PLIK: Ekspertyza prawna dr Rafała Trykozko dotycząca uwarunkowań funkcjonowania budżetu obywatelskiego w miastach

Czy w mojej gminie jest fundusz sołecki?

Jaką decyzję o funduszu sołeckim w 2013 r. podjęli radni sąsiedniej gminy? Możesz to sprawdzić! Skorzystaj z przygotowanej przez nas listy gmin, obejmującej wszystkie polskie gminy posiadające sołectwa:

   –   Lista gmin, w podziale na województwa, do pobrania w postaci arkusza kalkulacyjnego jest TUTAJ.

   –   Lista gmin, w porządku alfabetycznym, do pobrania w postaci arkusza kalkulacyjnego jest TUTAJ.

Uchwały o funduszu sołeckim w 2013 r.

Spośród 2175 gmin posiadających jednostki pomocnicze w postaci sołectw, w 2013 roku w 1241 gminach (57%) radni zdecydowali o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego w budżetach gmin na 2014 rok. W 793 gminach (37%) podjęta została uchwała o niewyodrębnieniu funduszu sołeckiego. W 141 gminach (6%) nie została podjęta żadna uchwała, co oznacza, że nie został dopełniony ustawywy obowiązek.

Tabela do pobrania tutaj oraz po kliknięciu poniższego obrazka:

Fundusz sołecki może funkcjonować w 88% polskich gmin, co czyni go najbardziej powszechnym mechanizmem wpływania obywateli na kształt budżetów gmin. Na 2479 polskich gmin w 2175 gminach istnieją sołectwa (dane GUS z 2011 r.). W 2013 roku w 22516 sołectwach mieszkańcy będą mieli możliwość podjęcia wiążących decyzji o przedsięwzięciach z funduszu sołeckiego.

Tabela do pobrania tutaj oraz po kliknięciu poniższego obrazka:

Monitoring Funduszu Sołeckiego

W kwietniu 2013 r. z szesnastu Regionalnych Izb Obrachunkowych (RIO) zebraliśmy dane dotyczące podejmowania przez rady gmin uchwał o funduszu sołeckim. Następnie informacje uzyskane od RIO poddaliśmy weryfikacji. Stworzyliśmy listę 208 gmin figurujących w rejestrach RIO, jako gminy nie podejmujące żadnych uchwał odnośnie funduszu sołeckiego i porównaliśmy ją z informacjami opublikowanymi w Biuletynach Informacji Publicznej (BIP) tychże gmin. W 35 przypadkach okazało się, że gminy podjęły uchwały o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego. W 31 gminach podjęte zostały uchwały o niewyodrębnieniu funduszu sołeckiego. Sporadycznie zdarzały się przypadki podejmowania przez gminy uchwał po terminie (np. Lubomia, Trzebielino). Uchwały podjęte po 31 marca są nieważne, niezależnie od ich treści.

W 141 gminach, czyli w 6% wszystkich gmin posiadających sołectwa, nie została podjęta żadna uchwała. Należy przy tym zaznaczyć, że w tej liczbie znajduje się m.in. 19 gmin, w których Biuletynach Informacji Publicznej nie znalazła się żadna uchwała podjęta w 2013 r. W tej liczbie zawierają się gminy, stojące na błędnym stanowisku, iż nie ma obowiązku podjęcia uchwały o funduszu sołeckim (np. Skomlin; w tej sprawie pismo RIO w Łodzi z 22 kwietnia 2013 r. do przewodniczącego rady gminy Skomlin dostępne jest tutaj).

Lista zweryfikowanych gmin dostępna jest tutaj oraz po kliknięciu poniższego obrazka:

Dane źródłowe: pliki uzyskane od Regionalnych Izb Obrachunkowych w odpowiedzi na wnioski o informację publiczną, dotyczące uchwał rad gmin publikujemy w Bazie orzeczeń RIO na głównej stronie portalu funduszesoleckie.pl. W czerwcu 2013 roku baza zostanie zaktualizowana o uchwały, opinie, protokoły kontroli i wystąpienia pokontrolne RIO dotyczące funduszu sołeckiego.

Wiarygodność statystyk

Gdyby oprzeć się na danych udostępnianych przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji (MAiC) w kwietniu 2013 r. bez poddania ich weryfikacji oraz odnieść liczbę gmin podejmujących/nie podejmujących uchwał o funduszu sołeckim do ogólnej liczby gmin w Polsce (nie zaś wyłącznie do liczby gmin posiadających sołectwa), informacje o funduszu sołeckim w 2013 roku wyglądałyby następująco: 47% gmin podjęło decyzję o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego, 32% gmin zdecydowało o niewyodrębnieniu funduszu sołeckiego, 21% nie podjęło żadnej uchwały. W rzeczywistości w gminach posiadających sołectwa 57% rad gmin podjęło uchwały o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego, 37% podjęło uchwały o niewyodrębnieniu funduszu sołeckiego, 6% nie podjęło żadnych uchwał, łamiąc tym samym obowiązek wynikający z Ustawy o funduszu sołeckim.

Tabela MAiC dostępna jest tutaj.

Powyższa sytuacja wskazuje na konieczność weryfikacji danych dotyczących funduszu sołeckiego zgromadzonych przez RIO/MAiC. Brak niektórych uchwał rad gmin w dokumentacji RIO może być spowodowany niewywiązywaniem się części gmin z obowiązku przekazania uchwał do właściwej RIO w terminie 7 dni od momentu ich podjęcia. Jednocześnie należy podkreślić, że są Izby w przypadku których dane są w 100% wiarygodne. Izby podejmują również czynności na rzecz podejmowania przez gminy uchwał odnośnie funduszu sołeckiego.

Informacje dotyczące liczby gmin i sołectw w Polsce

Dane dotyczące liczby gmin posiadających sołectwa, opracowane przez Sieć Obywatelską Watchdog Polska, pochodzą z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego (BDL GUS). Publikujemy je wg. ostatniej dostępnej aktualizacji, czyli wg. stanu na 2011 rok, z uzupełnieniem gminy Polanka Wielka (stąd 2175 gmin, nie zaś 2174). Również z BDL GUS wg. stanu na 2011 rok pochodzą informacje dotyczące liczby sołectw. Warto zauważyć, że w 2013 roku w stosunku do 2011 r. zmieniła się liczba sołectw, jest ich więcej. Aktualizujemy dane dotyczące liczby sołectw w latach 2011-2013.