Coraz częściej mieszkańcy i mieszkanki chcą nie tylko brać udział w zebraniach wiejskich czy posiedzeniach rad osiedli, ale również rejestrować te spotkania by z innymi dzielić się wiedzą co się dzieje w ich miejscowościach, wsiach i osiedlach. Zdarza się, że chcąc filmować przebieg zebrania natrafiają na opór władz oraz niektórych mieszkańców, którzy nie zdają sobie sprawy, że uczestnictwo w zebraniu wiejskim jest faktycznym sprawowaniem funkcji publicznych. W poniższym artykule przedstawiamy aktualny stan prawny i odpowiadamy na pytanie, czy każdy może nagrać przebieg zebrania wiejskiego.

Przykłady nagrań zebrań wiejskich znaleźć można np. na stronie Lepsze Ryglice tutaj bądź tutaj.

Udostępniamy pismo SLLGO dotyczące jawności zebrań wiejskich skierowane do organu administracji publicznej (tutaj). SLLGO wnosiło również o pouczenie funkcjonariuszy policji o właściwej interpretacji opisanych w poniższym artykule przepisów.

Nagrywanie przebiegu zebrania wiejskiego

Sołectwo, zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym jest jednostką pomocniczą gminy. Oznacza to, że część zadań gminy realizowana jest na najniższym szczeblu administracyjnym, czyli tym najbliższym mieszkańcom. Wszyscy dorośli mieszkańcy danego sołectwa tworzą zebranie wiejskie, które zgodnie z art. 36 ust. 1  ustawy o samorządzie gminnym są organem uchwałodawczym sołectwa.

Jawność działania władzy gwarantuje art. 61 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzając, że  obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

Należy również zwrócić uwagę na treść art. 11 b ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym, który stanowi, że jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy. Nie bez przyczyny ustawodawca użył określenia w szczególności. Oznacza to, że nie jest to katalog zamknięty i należy uznać, że są i inne dopuszczalne sposoby realizacji zasady jawności organów i ich komisji oraz organów jednostek pomocniczych w tym również transmisja audiowizualna z obrad zebrania wiejskiego.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 6 grudnia 2012 r. (I OSK 2021/21) stwierdził, że:

w zebraniu wiejskim mogą brać udział wszyscy mieszkańcy sołectwa, a więc mogą uczestniczyć w obradach i podejmować uchwały. Jest to niewątpliwie przejaw demokracji bezpośredniej, ich legitymacja do uczestniczenia w zebraniu wiejskim wynika jedynie z faktu zamieszkiwania na terenie sołectwa. Udział mieszkańców sołectwa w zebraniu wiejskim należy zatem do sfery publicznej działalności tych osób, bowiem decydując się na uczestniczenie w zebraniu wiejskim, każdy jego uczestnik, będący mieszkańcem danego sołectwa, godzi się na udział w pracach organu uchwałodawczego sołectwa, a więc jednostki pomocniczej gminy, tym samym – godzi się więc na udział w życiu publicznym.

Dalej, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza m.in., że:

podejmując próbę wskazania ogólnych cech, jakie będą przesądzały o tym, że określona osoba ma związek ze sprawowaniem funkcji publicznej, można uznać, że chodzi tu o takie przypadki, w których związek ze sprawowaniem tych funkcji jest równoznaczny ze współdecydowaniem o sytuacji prawnej innych osób lub środków publicznych albo łączy się co najmniej z przygotowywaniem i opiniowaniem decyzji, które dotyczą, bądź pozostają w gestii, innych podmiotów. Tak też jest w rozpoznawanej sprawie, bowiem uczestnictwo mieszkańca danego sołectwa w zebraniu wiejskim sprawia, że od chwili otwarcia obrad aż do momentu ich zakończenia ma on wpływ na podejmowane uchwały organu sołectwa, a więc jego udział w sprawowaniu władzy publicznej związany jest z pełnieniem w tym czasie funkcji publicznej. Zatem jego dane osobowe, poprzez fakt uczestnictwa w pracach organu uchwałodawczego sołectwa, stają się danymi publicznymi, jako że mają związek z wykonywaniem przez niego funkcji publicznej.

Jawność działania sołectwa zostało również szeroko przedstawiona w doktrynie.  Można spotkać się z poglądem, że organami kolegialnymi jednostek pomocniczych pochodzącymi z powszechnych wyborów są zgodnie z treścią art. 36 i 37 SamGminU zebrania wiejskie, zebrania mieszkańców, rady osiedlowe oraz rady dzielnicowe. (M. Bidziński, M. Chmaj, P. Szustakiewicz Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Komentarz – str. 181). Oznacza to, że zdaniem autorów przepis art. 61 ust. 2 Konstytucji należy stosować w tym wypadku wprost, bez żadnych wątpliwości, że wyrażone tam uprawnienie dotyczy również bezpośrednio zebrań wiejskich.

Z innej perspektywy spojrzał na to zagadnienie Piotr Sitniewski, stwierdzając, że przecież celem ustawodawcy wyrażonym w art. 20 [ustawy o dostępie do informacji publicznej], gdzie mowa jest o organach kolegialnych pochodzących z wyborów powszechnych, jest objęcie tą regulacją pewnych organów miedzy innymi dlatego, iż ich skład zależy bezpośrednio od woli mieszkańców. Osoby go tworzące stały się ich członkami z woli mieszkańców, a skład osobowy jest w całości odzwierciedleniem woli wyborców, a nie organów pochodzących z wyborów. Skoro skład organu pochodzi bezpośrednio z wyborów, należy przyznać prawo każdemu zainteresowanemu do uczestniczenia w przebiegu jego obrad. Używając argumentacji a minori ad maius, skoro organ kolegialny pochodzący z wyborów powszechnych objęty został obowiązkiem zapewnienia jawności swoich posiedzeń, to tym bardziej takim obowiązkiem objęty został organ kolegialny, którego skład  jest wynikiem zaistnienia najczystszej formy demokracji bezpośredniej, gdy w jego skład wchodzą wszyscy mieszkańcy sołectwa. (Dostęp do informacji publicznej jednostkach samorządu terytorialnego – str. 64).

Odpowiednim podsumowaniem tych poglądów może być stanowisko Moniki Augustyniak, która dowodzi, że:

zebranie wiejskie oraz ogólne zebranie mieszkańców nie spełniają przesłanki pochodzenia z powszechnych wyborów, jednak są wyrazem demokracji bezpośredniej, co sprawia, że pomimo braku przeprowadzenia jakichkolwiek wyborów dla wyłonienia składu tych organów ich legitymizacja jest pełna. Stąd wniosek, że skoro zasadą jawności posiedzeń zostały objęte organy sięgające do form demokracji pośredniej, to tym bardziej (…) zasadne wydaje się przyznanie przymiotu jawności posiedzeń organom jednostek, które sięgają do form demokracji bezpośredniej. Odmienny punkt widzenia byłby nie do zaakceptowania jako nieracjonalny, choćby ze względu organizacyjnych (…). Sądzę, że można zaliczyć zarówno zebranie wiejskie, jak i ogólne zebranie mieszkańców do grona podmiotów, o których stanowi art. 20 u.d.i.p. – jako organy, które w swej istocie zawierają zasadę powszechności (Jednostki Pomocnicze Gminy – str. 176).

Jawność zebrań wiejskich  jest więc równoznaczna z możliwością ich nagrywania.

Skoro każdy może uczestniczyć w obradach zebrania wiejskiego (również w charakterze obserwatora), to również dopuszczalne jest, a wręcz wskazane, rejestrowanie tych obrad celem dokonania przekazu szerszej liczbie obywateli.  Należy zwrócić uwagę, że art. 61 ust. 2 Konstytucji w sposób szczególny wskazuje na wartość jaką jest rejestracja przebiegu posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów. Świadczą o tym również przytoczone wyżej przepisy ustawy o samorządzie gminnym. Zdaniem autorów Komentarza do ustawy o samorządzie gminnym (Lexis Nexis, Warszawa, 2007) art. 11b ust. 2 ma charakter ius cogens i jego obowiązywanie może wyłączyć jedynie inny przepis rangi ustawowej. Nie można również przepisu art. 61 ust. 2 Konstytucji traktować w kategoriach ograniczania dostępu do posiedzeń innych organów lub ich komisji. Jawność obrad i prawo wstępu obejmuje więc nie tylko grupę osób, które fizycznie są w stanie uczestniczyć w posiedzeniu, ale również tych wszystkich, którzy są tym zainteresowani, ale z różnych przyczyn z tego prawa nie mogą skorzystać.  Analiza zasad jawności wskazanych powyżej oraz charakteru zebrania wiejskiego w myśl wyrażonej zasady przez NSA w wyroku z dnia 2 lipca 2003 r. sygn. akt II SA 837/03 ogólną zasadą wynikającą z art. 61 Konstytucji RP, jest dostęp do informacji. Wszelkie wyjątki od tej zasady winny być formułowane w sposób wyraźny, a wątpliwości winny przemawiać na rzecz dostępu należy przyjąć, iż również art. 61 ust. 2 Konstytucji ma swoje zastosowanie.

W związku z tym realizowana powinna być i w tym wypadku możliwość rejestracji dźwięku lub obrazu, o którym mowa w art. 61 ust 2 Konstytucji RP.

Nie zachodzą również inne przesłanki, które uniemożliwiają rejestrację dźwięku i obrazu z przebiegu zebrania wiejskiego. Co więcej, ustawa z 4 lutego 1994 r. o ochronie praw autorskich i prawach pokrewnych w art. 81 ust. 2 stanowi, że zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Skoro zatem dopuszcza się możliwość swobodnego rozpowszechniania tego typu nagrań, tym bardziej usprawiedliwione i dopuszczalne jest ich rejestrowanie i dzielenie się transmisją z innymi.

Wyrok Sądu Najwyższego

8 listopada 2012 r. Sąd Najwyższy wydał wyrok (sygn. akt I CSK 190/12) w sprawie istotnej dla przejrzystości finansów publicznych. Sąd Najwyższy zobowiązał prezydent Warszawy do udostępniania informacji publicznych związanych z wykonywaniem usług na rzecz miasta. Proces dojścia do informacji publicznej rozpoczął radny Warszawy pismem dostępnym tutaj.

W tej sprawie SLLGO wystosowało do Sądu Najwyższego opinię przyjaciela sądu dostępną tutaj.

Sędzia Krzysztof Pietrzykowski w ustnym uzasadnieniu wyroku wskazał, że dla jawności życia publicznego liczy się nie tylko informacja, ile pieniędzy otrzymują poszczególne osoby wykonujące pracę dla podmiotu publicznego, ale też kto tą pracę wykonuje.

W efekcie prezydent Warszawy udostępnia na bieżąco, w specjalnej zakładce Biuletynu Informacjii Publicznej informacje dotyczące zawieranych przez miasto umów ze wskazeniem imienia i nazwiska każdej osoby, która zawiera umowy z samorządem. Z rejestrem umów, przeszukiwalnym według dzielnic, biur jednostek organizacyjnych i prawnych miasta stołecznego Warszawy, można zapoznać sie tutaj, a przykładowo dla dzielnicy Białołęka (w której do 2010 roku funkcjonowały 3 sołectwa!) po kliknięciu poniższego obrazka. Niezaleznie od prowadzonego rejestru każdy w drodze wniosku o informację publiczną ma prawo zapoznać się z dokumentami potwierdzającymi publiczne wydatki.

Czy taki rejestr może funkcjonować w mojej gminie? Tak!

3 stycznia 2013 r. mieszkaniec sołectwa Nowa Wieś w gminie Kęty, sympatyk naszego stowarzyszenia zainspirowany m.in. wyrokiem Sądu Najwyższego oraz ugruntowanym orzecznictem sądów administracyjnych, dotyczącym jawności finansów publicznych, złożył wniosek

o utworzenie i prowadzenie przez Urząd Gminy Kęty rejestru umów zawieranych przez Gminę Kęty oraz jednostki gminne, który to rejestr zostałby udostępniony na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Gminy Kęty oraz na stronie serwisowej UG Kęty.

Wniosek dostępny jest tutaj oraz po kliknięciu poniższego obrazka:

4 lutego 2013 r. burmistrz gminy Kęty pismem o sygn. OS.152.2.2013 poinformował wnioskującego, iż

uważając Państwa wniosek za słuszny i celowy podjęliśmy działania w celu wprowadzenia w najbliższym czasie proponowanego przez Państwo rozwiązania.

Odpowiedź urzędu dostępna jest tutaj oraz po kliknięciu poniższego obrazka:

Przypominamy, że każdy może złożyć taki wniosek jak mieszkaniec sołectwa Nowa Wieś w gminie Kęty, w dowolnej gminie. O wniosku z art. 241 KPA pisaliśmy tutaj. Portal Nowa Wieś w gminie Kęty dostępny jest tutaj.

Mam takie trzy zasady, którymi się kieruję w pracy sołeckiej. Po pierwsze: potrzeby mieszkańców. Po drugie: informowanie. Po trzecie: rzetelne rozliczanie. Ale może zaczniemy od ludzi, od nas w Rębiszowie?

Mieszkańcy to podstawa

Zaczynam od nas, dlatego że mieszkańcy to podstawa, to samorząd. Są dobre samorządy w gminach, powiatach – myślimy wtedy zazwyczaj o usługach, szkołach, zdrowiu. Na poziomie sołectwa dobry samorząd to przede wszystkim dobrze zintegrowana społeczność wsi. Bo samorząd to my.

To taki mocny początek, co tu dużo mówić, ale dopiero kiedy będziemy dobrze zintegrowaną grupą, taką która wie czego chce – będziemy partnerami do konkretnych rozwiązań dla urzędu gminy, dla starostwa. A wszyscy w sołectwie chcemy, aby lepiej nam się tutaj żyło, abyśmy się lepiej rozumieli i te nasze wyobrażenia musimy przekładać na słowa. Inaczej rozmawia się z grupą, która wie czego chce, zna temat, formułuje swoje oczekiwania jak równy z równym. Czym jest prawdziwa siła w sołectwie? To dobrze zintegrowani ludzie.

No, ale może się wydawać, że nie od tego zaczyna się rozmowę w sołectwie. Bo drogi, lampy, kanalizacja… Wiem, że są to ważne problemy, bo to nasze sprawy. Ale czy można je rozwiązać na poziomie sołectwa? Na czym powinniśmy się skupić jako mieszkańcy? Jaka jest nasza rola? Tych pytań nie można pominąć.

Będąc sołtysem nie obiecywałem wodociągu, kanalizacji czy dokończenia oświetlenia – choć to rzeczy bardzo potrzebne, których nie ma. Jednak nie na tym polega rola sołtysa, by budować wodociąg. Od tego, na miarę zasobów, jest urząd gminy. Naszą rolą jest zwracać uwagę na nasze potrzeby, ściągać kogo trzeba, rozmawiać, wskazywać co jest do zrobienia i oczekiwać wykonania. A także rozliczać – taka jest rola ludzi i sołtysa, który ma im służyć i pomagać. To trochę inny budowniczy, buduje społeczność, choć trzeba przyznać, że jak trzeba to oczywiście chwyci za łopatę.

Zacząłem od integracji

Pierwsze co zrobiłem po wyborach, to zebranie nowej rady soleckiej. Założyliśmy stronę internetową sołectwa, aby lepiej wyjść z informacją do mieszkańców. Rębiszów to duża wieś, posiada wielu mieszkańców, również tych, którzy wyjechali i obecnie znajdują się w różnych częściach Polski i świata. Zdecydowaliśmy o założeniu strony, aby także do nich dotrzeć z wiadomościami ważnymi dla naszej społeczności, a przede wszystkim, aby w jeszcze jeden sposób integrować Rębiszowian.

Informacje znajdujące się na naszej stronie, stanowią przykład, że w Rębiszowie mieszkają ludzie, którzy zaczynają się coraz lepiej dogadywać. Powstało takie przekonanie, że musimy nauczyć się ze sobą rozmawiać, spotykać, radzić, formułować wnioski – to jest to o co mi chodzi. Są trudne rzeczy, i trzeba je rozwiązywać na zasadzie dialogu. Owszem, występują różnice w poglądach, zapatrywaniach na różne rozwiązania, ale niezależnie jakie zdanie zostanie wybrane, wszyscy muszą się zaangażować. Tu wszystko zależy od nas. No na tym polega ten nasz wiejski samorząd – nie ma go bez zaangażowania.

Sołtys musi uparcie, choćby nie każdy to lubił – a mi sprawia to wielką frajdę – wracać do kluczowej sprawy: integracji sołectwa. Kluczową sprawą dla funkcjonowania sołectwa jest integracja jego mieszkańców, a ta następuje w różnych momentach – przy pracy, zabawie, podczas wycieczki i podczas spotkania. Jako mieszkańcy interesujemy się tym, co jest wokoło nas, naszym życiem tutaj, w tej społeczności. Wspomaganie takiego zainteresowania i integracji powinno być celem pracy sołtysa i rady sołeckiej, ponieważ zainteresowanie mieszkańców życiem własnej społeczności oznacza również zaangażowanie. Wracam cały czas do kwestii integracji mieszkańców, ponieważ zintegrowani, zaangażowani mieszkańcy mówią czego im potrzeba.

Po pierwsze potrzeby mieszkańców

Można podpatrywać dobre praktyki u innych, przenosić je na grunt swojego sołectwa, co nie zastąpi głosu mieszkańców, który powinien być na pierwszym miejscu. Moim zdaniem nie warto wprowadzać pomysłów na zasadzie: pójdę, skopiuję, pochwalę się. Dlaczego? Wtedy we wsi i tak na koniec zostaniemy z niczym – cudze pomysły, cudze potrzeby a nasze realia. Jeśli komuś potrzebny jest poklask, może tak działać, ale jeśli chce tu mieszkać, to nie tędy droga. Sołtysowi może się jeszcze udać pójść na skróty, ale czy takim skrótem uda się przejść całej wsi? Jasne, że nie. Trzeba zacząć od początku: ludzie, potrzeby, realia, spotkania, spotkania, spotkania i tyle samo rozmów z perspektywą na zmiany. Dlatego musimy uczyć się słuchać i rozmawiać. To wcale nie jest prosta sprawa.

Sądzę, że nie da się inaczej rozwijać miejscowości niż spotykając się, zdobywając wiedzę – czasem trzeba posiedzieć w internecie, wyjechać, ale przecież pomysły nie rodzą się po to, aby nasze spotkania odbywały się gdzieś poza sołectwem.  Przy dobrej atmosferze, z czasem pojawiają się propozycje: słuchajcie, a może byśmy spróbowali czegoś takiego… Kilka lat temu wpadły mi w ręce stare widokówki z Rębiszowa (wtedy jeszcze nie myślałem, że  będę sołtysem). Wówczas  pomyślałem, aby zorganizować spotkanie nawiązujące do historii Rębiszowa, pokazać jak to było kiedyś. Teraz wspólnie  rozwinęliśmy ten pomysł i trafiliśmy w dziesiątkę. Nie dość, że miało miejsce duże spotkanie w świetlicy wiejskiej, to z pomocą wielu osób m.in. Arka Włodarskiego z Muzycznego Radia Jelenia Góra, dotarliśmy do kilkudziesięciu przedwojennych widokówek Rębiszowa i udało nam się wydać pamiątkowy kalendarz. To był tylko punkt wyjścia dla dalszych działań podejmowanych wspólnie w naszej miejscowości. Bowiem naszym największym sukcesem była mobilizacja na rzecz zakupu pompy insulinowej dla mieszkańca naszej miejscowości. Dzięki zaangażowaniu udało się.

Po drugie informowanie

Aby poznać oczekiwania ludzi, trzeba organizować spotkania. Nawet nie muszą to być zebrania wiejskie, tylko spotkania, aby lepiej się poznać, podyskutować. W Rębiszowie towarzyszą im kawa, herbata, ciastka. Emocje znajdują wtedy ujście i w takiej atmosferze łatwiej jest konstruktywnie porozmawiać. Dla nowego sołtysa takie spotkania to też okazja, aby powiedzieć: ja mam taki pomysł, chciałbym poznać inne. Przecież mój pomysł nie musi się spodobać – wybierzemy taki, jaki chcielibyśmy wspólnie zrealizować i ciągniemy go dalej.

Informowanie mieszkańców odgrywa istotną rolę. Jeśli ludzie nie będą informowani o tym, co dotyczy publicznych spraw, to każdy, niezależnie od stanowiska jakie zajmuje – szybko straci autorytet i zaufanie, a to jest koniec czegoś podstawowego w życiu społeczności. Zaufanie jest bardzo szybko stracić, a odbudować… dużo trudniej. Przynajmniej tyle samo wysiłku należy wkładać w realizację jakiegoś pomysłu, co w informowanie o nim oraz rozliczanie jego wykonania.

Po trzecie rzetelne rozliczanie

Z każdej pracy na rzecz dobra publicznego trzeba się rzetelnie rozliczyć. Można wykazać na co poszły nasze pieniądze z budżetu gminy, chociażby z funduszu sołeckiego. W naszej miejscowości z funduszu udało się m.in. doposażyć świetlicę wiejską w ekran i rzutnik, klub sportowy w nowe stelaże pod  krzesełka, a w OSP dofinansować wykonanie wjazdu do garażu. Okazało się, że dzięki tym zakupom można także ciekawiej organizować spotkania, zebrania wiejskie.

Co do funduszu, to fundusz najlepiej broni się sam. Proponuję zobaczyć, co udało się za te pieniądze osiągnąć, porozmawiać z ludźmi, to są rzeczy które każdy może w ciągu roku samemu ocenić. Fundusz sołecki to możliwości, widzą to mieszkańcy, widzą to radni. Dwa lata temu fundusz przeszedł jednym głosem, w tym roku było inaczej – na 15 radnych tylko jeden był przeciwny, czyli widać, że opłacało się przekazać część władzy w ręce mieszkańców. Przystępujemy również  do innych inicjatyw, np. bierzemy udział w działaniach na rzecz odnowy wsi, a o ich przebiegu i wynikach będziemy na bieżąco informować m.in. na naszej stronie internetowej rebiszow.pl.

Zachęcamy do zapoznania się z publikacją Fundusz sołecki w pytaniach i odpowiedziach wydaną przez Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, w programie Budżet obywatelski.

W zespole programu Budżet obywatelski pracujemy na rzecz mieszkańców:

• odpowiadamy na Państwa pytania i przedstawiamy opinie prawne – tylko w sierpniu i wrześniu 2012 r. udzieliliśmy pisemnych odpowiedzi na ponad 250 pytań,

• publikujemy artykuły dotyczące funkcjonowania funduszy sołeckich – kilkanaście tekstów otrzymaliśmy od Państwa,

• prowadzimy kompleksowy monitoring funkcjonowania ustawy – nasze działania dotyczą gmin i instytucji centralnych,

• gromadzimy i udostępniamy wiedzę – prowadzimy własne badania i udostępniamy dane publicznych instytucji, w tym RIO,

• pracujemy z najlepszymi ekspertami z regionalnych izb obrachunkowych oraz ośrodków akademickich,

• aktywnie korzystamy z prawa – m.in. zmobilizowaliśmy do działania ponad 200 rad gmin, doprowadziliśmy do kilkudziesięciu istotnych rozstrzygnięć sądowych, podjęliśmy działania m.in. wobec GUS,

• monitorowaliśmy proces wprowadzania zmian do ustawy o funduszu sołeckim, który do zmian nie doprowadził – jesteśmy zwolennikami trwałości prawa i niewprowadzania pochopnych, nieprzemyślanych zmian,

• i co dla nas najważniejsze: spotykamy się z Państwem w całej Polsce: w gminach, w sołectwach, uczestnicząc w wydarzeniach, a ostatnio na konferencjach organizowanych wspólnie z wojewodami pod patronatem Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. 

Publikacja, którą przedstawiamy, w krótkiej formie zbiera to, co naszym zdaniem ważne. Publikacja Fundusz sołecki w pytaniach i odpowiedziach jest bezpłatna, można ją pobrać, drukować i rozpowszechniać. Wprowadzanie zmian zabronione. Publikacja obejmuje stan prawny na wrzesień 2012 r. W przypadku udostępniania na Państwa stronie internetowej prosimy o umieszczenie odnośnika do strony funduszesoleckie.pl

Publikacja w wersji elektronicznej

Plik do pobrania i wydruku w formacie A4 dostępny jest TUTAJ.

Plik do pobrania i wydruku w formie zeszytowej – po wydrukowaniu i złożeniu na pół publikacja tworzy niewielką książeczkę – dostępny jest TUTAJ (okładka) i TUTAJ (środek).

Publikacja tradycyjna

Dysponujemy egzemplarzami publikacji, które chętnie Państwu prześlemy drogą tradycyjną. W pierwszej kolejności publikację wysyłamy do bibliotek wiejskich oraz do gmin, w których fundusz sołecki funkcjonuje pierwszy rok.

Jeśli interesuje Państwa otrzymanie publikacji, prosimy o kontakt na adres: funduszesoleckie@sllgo.pl. Prosimy również o krótkie opisanie zmian, jakie Państwa zdaniem nastąpiły w związku z wprowadzeniem w życie funduszu sołeckiego w Państwa gminie/sołectwie oraz wyzwań, z jakimi się Państwo spotykacie. Państwa uwagi pozwolą nam lepiej odpowiedzieć na pojawiające się potrzeby. Prosimy również o nadsyłanie wszelkich uwag krytycznych dotyczących publikacji.

Wszystkich tych działań nie byłoby, gdyby nie wsparcie Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe. Serdecznie dziękujemy!

POBIERZ PLIK: Fundusz_sołecki_pytania_odpowiedzi_2012_funduszesoleckie.pl

Gazeta Pomorska.pl informuje o otwarciu świetlicy wiejskiej na gruncie, który przekazany został przez prywatnych właścicieli: na działce ofiarowanej wsi przez sołtys Annę Grabowską i jej męża najpierw urządzono plac zabaw, a teraz stanęła świetlica.

Tekst opublikowany 15 lipca 2012 r. dostępny jest tutaj.

W Łodzi rozpoczyna prace zespół ds. budżetu obywatelskiego powołany przez prezydent miasta 26 czerwca 2012 r.

Zarządzenie prezydent miasta nr 2476/VI/12 w sprawie powołania Zespołu ds. opracowania zasad funkcjonowania i wdrożenia budżetu obywatelskiego w Mieście Łodzi dostępne jest w Biuletynie Informacji Publicznej urzędu tutaj.

Zespół ma wypracować zasady funkcjonowania budżetu obywatelskiego (partycypacyjnego), które umożliwią mieszkańcom Łodzi podejmowanie wiążących decyzji o części budżetu miasta.

O budżecie obywatelskim w Łodzi pisaliśmy w maju tutaj oraz lutym tutaj bieżącego roku.

Ponidzie i Mazowsze mówią tak funduszowi sołeckiemu. 

Mimo, że fundusz to stosunkowo nowy instrument bo wyodrębniany jest w budżecie gminy Pińczów dopiero od 2011 roku, to już śmiało można powiedzieć, że dobrze funkcjonuje i jest świetnym narzędziem aktywizacji mieszkańców, czytamy w Przeglądzie Ponidzia. Portalu informacyjnym Ponidzia. 

Artykuł Fundusz sołecki aktywizuje mieszkańców z 31 maja 2012 r. dostępny jest tutaj.

Przykład z gminy Wiskitki.

W jednym z sołectw gminy Wiskitki, plac zabaw powstał na gruncie pana Piotra Getka, który wydzierżawił gminie teren na okres 10 lat […] mieszkańcy oszczędnie gospodarowali funduszami. Słupki do ogrodzenia udało się zakupić znacznie taniej, bo na złomie. Po oczyszczeniu ich i pomalowaniu, mogą jeszcze wiele lat spełniać swoją rolę. To nie koniec inwestycji, mieszkańcy Cyganki już utwardzili teren pod drewnianą altankę, która ma chronić dzieci i rodziców przed słońcem lub deszczem, wkrótce powstanie też piaskownica dla najmłodszych dzieci.

Artykuł Mieszkańcy Cyganki zbudowali plac zabaw z 2 czerwca 2012 r. dostępny jest na stronach UG Wiskitki tutaj.

Zdaniem mieszkańców gminy i wójta fundusz sołecki to dobra propozycja: Żeby coś zrobić! […] Mieszkańcom się to bardzo spodobało i teraz bardzo zabiegają, żeby ten fundusz dalej funkcjonował i ja też. […] To współdziałanie zaprocentowało.

Aby posłuchać wypowiedzi sołtysów i władz gminy opublikowanych 9 czerwca 2012 r. na portalu Żyroskop.info. należy nacisnąć przycisk > pod zdjęciem dostępnym tutaj.

Przegląd prasy funduszesoleckie.pl

Więcej lokalnych informacji prasowych dotyczących funduszu sołeckiego prezentujemy w dziale Przegląd prasy. Zachęcamy do przesyłania własnych tekstów!

Warto zaufać mieszkańcom

Przedstawiamy artykuł Mariusza Baranowskiego, radnego gminy Brwinów, praktyka funduszu sołeckiego.

Często spotykamy się z pytaniami: czy fundsz sołecki można oceniać w perspektywie jednego roku? Czy wszystko od razu się udaje? Jak pisze Mariusz Baranowski, warto zaufać mieszkańcom sołectw. Już sam fakt, jak efektywnie wydatkowane są środki z funduszu sołeckiego, nie wspominając o osobistym zaangażowaniu i odpowiedzialności mieszkańców, świadczy że gmina, która posiada sołectwa, powinna skorzystać z szansy jaką daje Ustawa o funduszu sołeckim. Nie ma tańszego ekonomicznie i bardziej efektywnego społecznie sposobu realizacji zadań własnych gminy niż fundusz sołecki! W artykule opisane są doświadczenia pierwszych lat pracy z funduszem. Polecamy spojrzeć z perspektywy ujętej w poniższym tekście na Państwa gminy i sołectwa.

Mariusz Baranowski wskazuje również jak istotne dla powodzenia funduszu sołeckiego jest wsparcie procesu wdrażania funduszu w gminie ze strony pracowników urzędu gminy. To praktyczna wskazówka dla wielu samorządów, którym zależy na powodzeniu tego mechanizmu upodmiotowiania mieszkańców. Wskazówka poparta również zaleceniami Najwyższej Izby Kontroli – aby w zakresie odpowiedzialności pracowników w urzędzie gminy uregulowane były kwestie dotyczące funduszu sołeckiego.

Za tekstem stoi zaangażowanie mieszkańców, radnych, urzędników, sołtysów w gminie Brwinów. Przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego zostały zrealizowane (często, jak pisze autor, taniej niż było to ujęte we wnioskach sołectw), po roku w sołectwach każdy mógł zaobserowować zmiany. Budżet gminy został zrealizowany, a o jego części jaką jest fundusz sołecki odpowiedzialnie zdecydowali mieszkańcy na zebraniach wiejskich. Mamy nadzieję, że te argumenty i pozytywny przykład gminy Brwinów przekona zwolenników funduszu, aby poświęcili jeszcze więcej czasu na pracę w sołectwie, osoby niezdecydowane, że warto dać sobie szansę, zaś przeciwników – że wiele z ich obaw, po kilku latach funkcjonowania ustawy, znalazło swoje rozwiązania w praktyce.

Zapraszamy do lektury:

Fundusz sołecki: Brwinów daje przykład  

Brwinów był jednym z pierwszych samorządów, które podjęły decyzję o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego. Początkowo efekty były dalekie od oczekiwań, ale wystarczyło wyciągnąć z tej lekcji odpowiednie wnioski i dziś gmina Brwinów może być wzorem dla innych.  

W gminie Brwinów decyzję o wyodrębnieniu środków na fundusz sołecki podjęto już w roku wejścia w życie ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim – w maju 2009 r. Rada Miejska w Brwinowie podjęła uchwałę o wyodrębnieniu z budżetu gminy środków na fundusz. Warto wspomnieć, że podjęcie takiej uchwały jest sprawą dobrowolną i indywidualną każdego samorządu.  

Gmina Brwinów jest jedną z 50 gmin miejsko-wiejskich województwa mazowieckiego. Wśród 6 gmin powiatu pruszkowskiego zajmuje 3 miejsce pod względem ludności (nieco ponad 23 tys.) i 2 miejsce pod względem powierzchni (69,16 km2). Funkcjonuje w niej 15 sołectw. Wysokość środków przyznawanych dla każdego sołectwa w ramach funduszu sołeckiego jest w dużym stopniu uzależniona od ilości mieszkańców. W sołectwach gminy Brwinów jest to znacznie zróżnicowane. Przyznane kwoty wahają się od ok. 10 000,00 zł do blisko 30 000,00 zł. 

W pierwszym roku funkcjonowania funduszu sołeckiego, z budżetu gminy Brwinów wygospodarowano kwotę w wysokości 252 696,00 zł łącznie dla wszystkich sołectw. 

Rok 2010 był prekursorskim, a zarazem trudnym rokiem patrząc pod kątem realizacji zadań związanych z funduszem sołeckim. Niedostateczna informacja dla sołtysów i rad sołeckich o warunkach z jego skorzystania, jak również mała informacja zwrotna ze strony urzędu spowodowały, że mimo złożenia przez wszystkie sołectwa wymaganych dokumentów tylko 8 sołectw podjęło działania zmierzające do realizacji zadań, a tylko 5 zrealizowało zamierzone przedsięwzięcia w 100%. Powodem problemów mógł być również fakt krótkiego okresu czasu jaki mieli sołtysi od momentu podjęcia uchwały (maj 2009 r.) do momentu złożenia niezbędnej dokumentacji (wrzesień 2009 r.).

W sumie w 2010 r. wartość wydatkowania środków przyznanych w ramach funduszu sołeckiego osiągnęła 105 411,35 zł, co stanowiło tylko 41,71 % wydatkowania środków ogółem. Niestety o roku 2010 nie można powiedzieć, że był sukcesem pod kątem realizacji funduszu sołeckiego w gminie Brwinów. 

Poniższy wykres obrazuje plan i wykonanie funduszu sołeckiego w 2010 r.

Pomimo niepowodzenia, jakim było małe wydatkowanie środków z funduszu sołeckiego w 2010 r., gmina Brwinów wyodrębniła w budżecie na rok 2011 środki na  fundusz sołecki. Dzięki doświadczeniom z roku poprzedniego tym razem w Brwinowie było inaczej. Dzięki ogromnej pomocy urzędników, z którymi omawiano możliwości finansowania poszczególnych zadań, współpracy sołtysów i rad sołeckich oraz pracom Komisji Ochrony Środowiska i Ekologii, rok 2011 przyniósł radykalną poprawę w stosunku do roku ubiegłego. Bardzo dobre przygotowanie wniosków  wraz z przemyślanymi zapisami dotyczącymi zadań do realizacji, spowodowało, że  łączne wydatkowanie środków w 2011 r. ukształtowało się na poziomie 88,44%.

Zwrócić należy jednak uwagę, że pomimo niepełnej kwoty wykonania finansowego, większość zadań pod kątem merytorycznym została wykonana w 100% – zaplanowane przedsięwzięcia udało się zrealizować taniej niż oszacowano na etapie przygotowywania wniosków sołeckich.

Wysokość środków przyznanych dla sołectw w roku 2011 wyniosła 244 031,00 zł, a wydatkowanie osiągnęło poziom 215 832,47 pln. 

Poniższy wykres obrazuje plan i wykonanie funduszu sołeckiego w 2011 r.

Jak widać na powyższym wykresie, 13 z 15 sołectw złożyło wnioski z zadaniami przewidzianymi do realizacji w ramach funduszu sołeckiego. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że dla dwóch sołectw nie wyodrębniono środków w ramach funduszu sołeckiego. Spowodowane było to błędnym złożeniem dokumentów. Z sołectw tych złożono „wnioski do budżetu”, które są przyjmowane również do 30 września br., jednak nie są tożsame z „wnioskami do funduszu sołeckiego”.

Poniższy wykres obrazuje jak kształtowało się wykonanie funduszu sołeckiego w sołectwach gminy Brwinów na przełomie dwóch lat. 

Jak widać potrzeba było tylko jednego roku, aby z zebranych złych doświadczeń przejść do fazy wzrostu. To może jednoznacznie świadczyć o celowości funduszu sołeckiego i potrzebie jego istnienia.  

Przy omawianiu niewątpliwych korzyści z funduszu sołeckiego, takich jak integracja i aktywizacja społeczności lokalnej, należy wspomnieć o wartości dodanej, jaką jest zwrot przez wojewodę części wydatkowanych środków do budżetu gminy. Ustawa o funduszu sołeckim przewiduje trzy progi zwrotu (10 %, 20 % i 30%), które reguluje rozporządzenie Ministra Finansów z 25.01.2010 r. 

Gmina Brwinów otrzymuje zwrot w wysokości 20%. Do 31 maja roku następującego po roku wydatków gmina składa wniosek do wojewody i w przypadku braku uchybień po zaakceptowaniu wniosku pieniądze zostają przekazane do dnia 31 sierpnia. Wysokość zwrotu za rok 2010 wyniosła 18 174,69 zł, a wysokość zwrotu za rok 2011 prognozowana jest w wysokości 42 000,00 zł.

Aby skutecznie zrealizować przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego, niezbędne jest przygotowanie  kilku dokumentów. Wiele razy spotkałem się z negatywnymi opiniami, że fundusz solecki to dużo pracy i ogromna papierologia. Nic bardziej mylnego.

Potrzebne dokumenty to:

– wniosek do wójta/burmistrza;

– uchwała z zebrania wiejskiego;

– protokół z zebrania wiejskiego;

– lista obecności mieszkańców. 

Jest do zazwyczaj 4-5 kartek, które w bardzo istotny sposób mogą przyczynić się do budowy kapitału społecznego, wzrostu aktywności mieszkańców i poprawy ich warunków życia. 

Myślę, że dużo problemów w pierwszym roku działania funduszu sołeckiego w Brwinowie sprawiło wskazanie sołtysom jak i mieszkańcom, na jakie działania mogą zostać przeznaczone środki. Wiele osób myślało, że są to pieniądze przeznaczone dla sołectwa i mogą być wydatkowane całkowicie dowolnie. Ot, taki swoisty „koncert życzeń”. Może właśnie to przyczyniło się do osiągnięcia niskiego rezultatu w 2010. 

Jednak, kiedy to w kolejnym roku pomysły i zadania były omawiane i konsultowane z pracownikami poszczególnych referatów w Urzędzie Gminy Brwinów, wynik realizacji funduszu sołeckiego diametralnie się podwyższył i można mówić o sukcesie. Dlatego należy bezwzględnie pamiętać, że środki te mogą zostać przeznaczone przez sołectwo wyłącznie na zadania, które są zgodne zadaniami własnymi gminy w rozumieniu zapisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

Jak wspomniałem wcześniej, celem ustawy o funduszu sołeckim było wyodrębnienie środków, które mają służyć pobudzeniu inicjatyw lokalnych, integracji ludności wiejskiej i przyczyniać się do budowania społeczeństwa obywatelskiego. 

Jak wszyscy wiemy, tereny wiejskie w Polsce od zawsze były niedoinwestowane, podobnie jak i w Brwinowie. Dlatego sołectwa dużą część środków przeznaczają zgodnie z wolą mieszkańców na zadania inwestycyjne. 

Istotną kwestią jest zebranie wiejskie, które na terenie sołectwa jest ciałem uchwałodawczym. To mieszkańcy, podejmując stosowną uchwałę, w pełni decydują na co zostanie przeznaczony fundusz sołecki. Sołtysi w gminie Brwinów otrzymują oficjalną informację o wysokości przyznanego funduszu sołeckiego pod koniec lipca każdego roku. Dobrą praktyką, jaką prowadzą sołtysi, są  wcześniejsze rozmowy z mieszkańcami wsi na temat przeznaczenia środków. Najczęściej odbywa się to już po podjęciu uchwały w tej sprawie przez Radę Miejską w Brwinowie. Dzięki temu jest czas do września, aby na spokojnie wypracować i omówić poszczególne pomysły.  Na wrześniowych zebraniach wiejskich sołtysi wraz z członkami rad sołeckich mają już opracowaną listę pomysłów wraz z wstępnym kosztorysem. To ułatwia późniejszą dyskusję i wypracowanie ostatecznego stanowiska podczas zebrania.

W gminie Brwinów sołectwa przeznaczały fundusz na różne zadania. Dzięki szerokiemu wachlarzowi możliwości, jakie daje katalog zadań własnych gminy, w 2010 r. zakupiono wyposażenia do strażnic OSP, uzupełniono oświetlenie uliczne, zamontowano tablice informacyjne, wybudowano wiaty przystankowe, wyremontowano odcinki dróg gminnych, wymieniono okna w budynkach gminnych służących lokalnej społeczności, doposażono place zabaw, ale również zorganizowano festyn i wycieczki dla mieszkańców jak i akcje o charakterze ekologiczno-kulturalno-oświatowym. 

W roku 2011 zadania wpisane we wnioskach były podobne. Jednak należy zdawać sobie sprawę z faktu, że nawet fundusz sołecki nie zaspokoi wszystkich potrzeb, z jakimi borykają się sołectwa, szczególnie, że niektóre inwestycje znacznie przewyższają budżet jaki został przeznaczony na fundusz sołecki. Dlatego niektóre sołectwa (prognozując wysokość przyszłych funduszy sołeckich) takie inwestycje rozkładają na 2-3 lata. I tak w jednym z sołectw wszystkie środki z przyznanego funduszu sołeckiego przeznaczono na zakup materiałów na wymianę pokrycia dachowego w OSP, a w czerwcu 2012 roku wykonano te roboty. Podobnie było z projektowaniem boiska wielofunkcyjnego, a w dalszych latach będzie realizowana jego budowa.

Podsumowując:

Po rozmowach z sołtysami i mieszkańcami  gminy Brwinów można stwierdzić, że fundusz sołecki jest odbierany jako bardzo dobra inicjatywa. To doskonały mechanizm służący aktywizacji mieszkańców. Jednak należy pamiętać, że bez odpowiedniego wsparcia ze strony władz samorządowych z czasem fundusz sołecki może stać się narzędziem nieefektywnym. Ja jednak jestem spokojny, że w Brwinowie taki czas nigdy nie nadejdzie. 

Mariusz Paweł Baranowski

Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich serdecznie zaprasza na organizowane pod patronatem Ministra Administracji i Cyfryzacji regionalne konferencje pt. Trzy lata funduszu sołeckiego – co się udało, a co stanowi wyzwanie?

Konferencje odbywają się przy życzliwym wsparciu Wojewodów.

Pierwsze konferencje będą miały miejsce:

25 czerwca 2012 r. w Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim w Rzeszowie, o godz. 11:00

26 czerwca 2012 r. w Warmińsko-Mazurskim Urzędzie Wojewódzkim w Olsztynie, o godz. 10:00 i 13:00

27 czerwca 2012 r. w Podlaskim Urzędzie Wojewódzkim w Białymstoku, o godz. 11:00

2 lipca 2012 r. w Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy, o godz. 11:00

9 lipca 2012 r. w Ełckim Centrum Kultury w Ełku, o godz. 10.00

Trzy lata funduszu sołeckiego – co się udało, a co stanowi wyzwanie?

W 2012 r. mijają trzy lata od wprowadzenia Ustawy o funduszu sołeckim. Jest to dobry moment na podsumowanie realizacji ustawy, osiągniętych celów, obecnych problemów i wyzwań.

Podczas spotkania zaprezentowane zostaną pierwsze wyniki monitoringu dokumentacji i realizacji ustawy. Zostaną też omówione wnioski wynikające ze zgromadzonych danych. Będzie również możliwość odniesienia się do potrzeby wzmocnienia zaangażowania obywatelskiego mieszkańców wsi. Eksperci będą odpowiadać na pytania związane z funkcjonowaniem funduszu sołeckiego.

Zapraszamy wszystkich zainteresowanych funduszem sołeckim!

W sprawie dodatkowych informacji uprzejmie prosimy o kontakt pod adresem funduszesoleckie@sllgo.pl lub telefonicznie pod numerem: 22 844 73 55.

Patronat honorowy:

Czym jest organizowanie społecznościowe?

Organizowanie społecznościowe to budowanie siły społeczności. Organizatorzy skupiają się na budowaniu organizacji lub siły możliwie dużej grupy ludzi, co ma doprowadzić do wywierania nacisku na decydentów.

Zadaniem organizatorów społeczności lokalnej jest identyfikowanie i wspieranie liderów, doprowadzanie do zawiązywania się koalicji i asystowanie przy planowaniu kampanii na rzecz zmiany. To czym metoda ta różni się od innych, jest uznanie, że zmiana nastawienia decydentów – zwłaszcza gdy dotyczy grup nieuprzywilejowanych – łączy się często z konfliktem i koniecznością demonstracji siły.

Nie oznacza to jednak konieczności zaistnienia tych zjawisk w organizowaniu społeczności, a jedynie brak obaw przed nimi.

Więcej o organizowaniu społecznościowym można dowiedzieć się z publikacji Organizowanie społecznościowe – władza w ręce społeczności lokalnych przetłumaczonej i udostępnianej przez Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, na zlecenie Europejskiej Sieci Organizatorów Społecznościowych.

Z publikacją w pliku PDF można zapoznać się tutaj.